İşte hayatta hiçbir zaman duyamayacağın bir cümle: “Çok stresliyim, harika!” Oysaki kalabalık karşısında konuşma yapmak, sınavdan önce konsantre olmaya çalışmak gibi baskı yaratan bazı durumlar sağlığın için artı değer taşır.
Massachusetts Üniversitesi’nden Toksikolog Doktor Edward Calabrese, “Stresin iyi ve kötüsü vardır. Kötü olan kronik ve kontrol edilemez olandır. Mesela kötü giden evlilik veya hasta bir yakın arkadaş bu tip bir etki yaratabilir” diyor. “Ancak küçük stres patlamalarının pozitif yönleri bulunur.” (İşte sunum yaparken terlemek veya trafikte sıkışıp kalmak gibi.)
Ohio State Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, kısa süreli ama yoğun stres yaşayan farelerin grip olduklarında daha çabuk iyileştikleri gözlemlenmiş. Çok fazla bilgi sahibi olmasak da bilinen araştırmalarda kısa süreli stresin diyabet, kalp rahatsızlıkları ve Alzheimer riskini azalttığı görülüyor.
Peki sebep? Stres insanı bir anda havaya zıplatır. Vücut da böylece kendini tamir etme sürecine girer. Kendini yaraladığında, bedeninin dikkati oraya yöneliverir ve hemen kendini iyileştirmeye başlar. Bağışıklık sistemin anında devreye girerek mikrop kapmasını engeller. Kısa süreli stres de aynı görevi görür. Vücutta aniden serbest radikaller ve kortizol gibi dokulara zararlı hormonlar salınmaya başlar. Vücut bunu fark eder fark etmez gerekli ekibi yerine gönderir. Eğer stres kalıcı olmazsa, sen de çabucak iyileşirsin ve kalan enerji ile gün içindeki yıpranmanı (ufak yaralanmalar gibi) düzeltebilirsin. (Bunu şöyle düşünebilirsin: Diyelim ki, 10 dakikalığına odanı temizlemeye karar verdin ve sonra bir de baktın, iş bir anda bahar temizliğine dönüşmüş. Bedenin de kendini iyileştirme sürecinde beşinci vitese geçer.)
Yaşlanma konusunda çalışan bazı bilim adamları ileri gidip, az yoğunlukta hissedilen stresin ömrü uzattığı fikrine kadar varmış. Texas Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nden Profesör Edward Masoro, “Aslında bir bakıma da mantıklı. Yaşlandıkça bedenin gençken olduğu kadar hızlı onarılmaz” diyor.
Bu teoriyi destekleyici bir araştırma var. Bilim adamları sinekleri ve kurtçukları düzenli şekilde ısı altında tutarak strese maruz bıraktıklarında, daha uzun yaşadıklarını tespit etmiş. Laboratuar ortamında çoğaltılmış insan hücrelerinin zorlayıcı durumlarda kaldığında daha uzun süre yaşadığı belirlenmiş. Orta seviyeli gerginlikler; entelektüel veya sosyal çevrelerde yaşanılan zorluklar (mesela bulmaca çözmek veya hiç kimseyi tanımadığın bir partide bulunmak gibi), ileriki yılların daha kolay üstesinden gelinmesini sağlar.
Ancak stres tek başına bir işe yaramaz. Esas sonrasında rahatlayabilmek önemli. Bedenin, gerginlik geçmeden kendini yenilemeye başlayamaz. National Institute on Aging sinirbilimcilerinden Doktor Mark Mattson, “O yüzden eğer sıkıntın çok uzun sürerse, üstesinden gelmek için pek şansın kalmaz” diyor. Ancak herkesin strese verdiği tepki farklıdır. Uzmanlar görüntüde rahatlatıcıymış gibi görünen ama aslında ters tepki veren aktivitelerden kaçınman gerektiğini söylüyor. İşten sonra arka arkaya üç margarita içmek veya bir kâse cips yemek bu kategoriye giriyor. Oysa koltuğa uzanıp, eline güzel bir kitap alman veya köpeğinle oynaman daha iyi bir seçim olur.
Stres kontrolü uzmanı ve Addicted to Stres: A Woman’s 7 Step Program to Reclaim Joy and Spontaneity in Life kitabının yazarı Debbie Mandel, “Gerginliğin faydalarından yararlanmak adına bir diğer anahtar dengeyi kurmaktır” diyor. American Psychological Association tarafından yapılan bir ankette ABD’de yaşayan, yaşları 30 ile 43 arasında olan kadınların yüzde 89’u stresli olduklarını belirtmiş. Diğer yandan enerji dolu sörfçülere ve Jack Johnson hayranlarına bakıldığında, onların ne her gün yetiştirmeleri gereken projeleri ne de geceleri kâbuslar yaşatan sıkıntıları olmadığını görürüz. Ancak bu da iyi değil. Çünkü bedenlerinde yeri geldiğinde akıtabilecek hiçbir birikimleri oluşmaz. Bu bilgiler ışığında, uzmanların kendi stres dengeni fark edebilmen için önerdiği şu beş tekniği deneyebilirsin.
1. Stres Günlüğü Tut
Ne zaman gergin olduğunu bilirsin. Ancak ne kadar süre takılıp kaldığını zamanla unutursun. Uzmanlar sinir dengenin değişimlerinin izini sürmeni istiyor. Her gün kendine 1’den 10’a kadar not ver. Eğer iki gün üst üste beş veya üzerinde puanlamışsan, bazı rahatlama taktikleri deneyebilirsin. (Yandaki oyunlara göz at.)
2. Kendini Göster
Zihinsel, fiziksel veya psikolojik zorluklar iyi tür strese neden olur. O yüzden kendini her zaman yapmak istediğin ama korkup da yapamadığın bir işe yönlendir. Dağa tırmanmak, lisan dersleri almak veya sevdiğin bir barda şarkı söylemek gibi işlere girişebilirsin. Ancak yaptığın aktivite zamanla rutine dönüşüp, üzerindeki gerçek etkisini kaybetmeye başlarsa, başka işlere geçebilirsin.
3. Yeteneklerine Odaklan
Gergin olduğun zamanları düşündüğünde bazı haftaların gerçekten sıra dışı geçtiğini görürsün. Bu konuda yapacak hiçbir şeyin yoktur. Mandel, uzun süreli stresi faydalı olana çevirmen için sadece yapılacaklar listesi hazırlamanın yeterli olmadığını, aynı zamanda “ne yaptım” listesini de hazırlaman gerektiğini belirtiyor. O gün ne başardığını görmek, beynine artık rahatlaması gerektiği sinyallerini gönderir. Böylece içindeki dengeyi daha kolay sağlayabilirsin.
4. Güvenli Alanından Dışarı Çık
İyi stres, pek çok şaşırtıcı yoldan karşımıza çıkar. (Mesela saunaya gitmek veya normalde pek yemediğin baharatlı yiyecekler yemek etkili olur.) Bedenin ne zaman bir zorluk yaşarsa, kendi onarım sistemini devreye sokar.
5. Biraz Terle
Egzersiz, strese girmişsin kadar sağlıklı bir etki yaratır. (Fazla sıkıntıyı da dindirir.) Zorlu bir çalışma, serbest radikallerin ve diğer kötü kimyasalların salınmasını sağlar. Ancak bu geçicidir. Sen koşu bandından indiğin anda vücudun hasarı telafi etmek için harekete geçer.
Dinlenme zamanı
Aşağıdaki online oynayabileceğin oyunlar sayesinde gevşeyebilirsin. Araştırmalar da bu konuda hemfikir.
Bejeweled
Popcap.com sitesinden ulaşabilirsin.
Bu basit ve bağımlılık yaratan oyunun amacı: Farklı cinsteki taşları tekrardan düzenlemek. Böylece aynı seriden yatay ve dikey seriler oluşturursun. East Carolina Üniversitesi araştırmacıları tarafından yürütülen bir çalışmada, Bejeweled oynayanlardaki stres, sadece web’de gezinenlere göre yüzde 54 oranında az çıktığı tespit edilmiş.
Peggle
Popcam.com sitesinden ulaşabilirsin.
Bu oyunda sen, tek boynuzlu bir atsın. Değişik renklerdeki kancalardan turuncu olanları almaya çalışıyorsun. Aynı ECU çalışmasında Peggle, psikolojik gerginliği yüzde 66 oranında düşürmeyi başarmış. Etki özellikle kadınlarda görülmüş.
Mindhabits
Mindhabit.com sitesinden ulaşabilirsin.
McGill Üniversitesi psikologlarından Doktor Mark Baldwin, gülümseyenden ziyade somurtan suratlara dikkat eden insanların bedenlerinde daha fazla kortizol hormonu bulunduğunu görmüş. Mindhabit’te oyuncular 15 asık surat arasında güleni bulmaya çalışır. Araştırmada bu oyunu günde beş dakika oynayan insanların kortizol değerlerinde haftada yüzde 17’lik bir düşüş olduğunu tespit etmiş.
Tetris
Tetris.com
Tetris 1984’ten beri oynanan bir oyun. Ancak bu yıl araştırmacılar Tetris’in stresi azalttığını fark etti. Oxford Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, araştırmacılar travma yaşamış ve daha sonra bu oyunu oynamış insanların yaşadıklarıyla ilgili daha az geriye dönüş yaşayıp, stres ürettiği anlaşılmış.
