Doğum kontrolünde oldukça etkili olan spiral (RİA) yeniden gündeme geldi. Gitgide artan sayıda kadın bu yöntemi kullanmaya başladıysa da, bazı uzmanlar dikkatli olunması gerektiği konusunda uyarıyor.
Didem Çakıl’ın karnında hissettiği sıkışmayı andıran ağrı, bir şeylerin yolunda gitmediğine dair iyi bir ipucuydu.
PazarlamaYöneticisi olarak çalışan 36 yaşındaki Didem, bundan birkaç gün önce spiral taktırmıştı. Aslında çok genç yaşlarda doğum kontrol hapı kullanmaya başlamıştı ama unutmadan her gün kullanmak, ona hâlâ kolay gelmiyordu. Diğer yandan kendisine spiralin hormon içermediği ve yüzde 99 oranında koruma sağladığı söylenmişti. Bunun yanında, her gün düşünmeyi gerektiren bir tarafı da yoktu. Güvenliydi ve en az beş yıl kullanılabiliyordu. Ayrıca istediği zaman hemen çıkarttırabilirdi ve o gün bile hamile kalması mümkündü. Tüm bu nedenlerden dolayı, Didem için düşünülecek pek fazla şey kalmamıştı.
Gerçekten de, bir zamanlar hiç popüler olmayan ve sadece hamile kalmayı istemeyen ileri yaştaki kadınların tercih ettiği spiralin satış hacmi son beş yılda ikiye katlandı.
Ancak Didem uygulama sırasında kalçasında bir acı hissetmişti. “Bunu normal zannetmiştim” diyor. Dört gün sonra daha fazla acı çekmeye başladı çünkü spiral yerinden oynamıştı.
Yenilenen Şöhret
Spiralin uzun yıllar boyunca kötü bir imajı olmuştu. 1970’lerde yapılan kongrelerde, özellikle Dalkon Shield olarak adlandırılan versiyonla ilgili oluşabilecek ciddi sağlık sorunları üzerinde duruluyordu. 209 kürtaj vakası ve 11 ölümden sonra, devlet müdahale ederek FDA’nın konu hakkındaki otoritesinin güçlenmesini sağladı. Ayrıca spiral cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı bir koruma sağlamıyordu ve rahmi küçük olan (ve bu nedenle doğum yapması mümkün olmayan) kadınlarda ağrıya neden olabiliyordu.
IMS Health araştırma şirketine göre, yeni ve daha güvenli modeller satışa çıktığından beri spiral taktırma oranı tavan yapmış durumda. Şu an Amerika’da FDA tarafından onaylanmış ParaGard ve Mirena adlı iki çeşit spiral var. Ancak bunlardan Mirena, bugüne dek en az bir çocuğu olan kadınlar için öneriliyordu. The American College of Obstetricians and Gynecologists ise konuyla ilgili yeni bir rehber yayımladı ve spiralin tüm kadınlar için güvenli olduğunu belirtti; anne olmayanlar da dâhil.
Ve genç kadınlar da spiral taktırmaya başladı. Doğum kontrol yöntemi kullanan kadınlarla yapılmış olan bir çalışmada, 14-17 yaş arasındakilerin yaklaşık yüzde 30’unun, 18-20 yaş arasındakilerin ise yüzde 40’ından fazlasının spirali tercih ettiği ortaya çıktı. Doktor Bob Smithing “Bazı spirallerin 10 yıl kullanılabildiğini göz önünde bulunduracak olursak, oldukça fazla sayıda genç kadının bu yöntemi tercih ettiğini söyleyebiliriz” diyor.
ParaGard ve Mirena gerçekten de spermin yumurtaya ulaşmasını ve onu döllemesini engelleyebiliyor. ParaGard hormon içermiyor ama doğal bir sperm öldürücü olan bakırla kaplı. Mirena ise düşük dozda progesteron hormonu içeriyor ve spermin geçişine engel olan bir mukus üreterek döllenmeyi daha da zor hâle getiriyor. Her ikisi de T şeklinde olan bu araçlar, ters üçgen şeklindeki rahmin içinde kilitleniyor. Spirale iliştirilmiş olan ince plastik ipler ise, hekimin cihazı uygun şekilde çıkartmasını sağlıyor.
Aparatın kendisi o kadar küçük ki, bir kez takıldı mı herhangi bir şey hissedilmiyor. Seks yüzünden yerinden oynamıyor ve kramp ya da lekelenme gibi yan etkiler çoğu kişide görülmüyor. Fakat diğer tüm korunma yöntemlerinde olduğu gibi, spiralin de bazı komplikasyonları olabiliyor. Gitgide artan talep nedeniyle doktorlar yeni modern tasarımlar geliştirmiş olsa bile, spiralin de başarısız tarafları mevcut. İnternette kısa bir araştırma yapacak olursan, yanlış yerleştirilmesi, fazla kanamaya veya istenmeyen hamileliklere neden olması ya da “kaybolması” hakkında yazılmış yorumları görebilirsin.
Seçenekleri Tartmak
Sadece iki tür spiral arasından seçim yapılabildiği ve hızla artmakta olan spiral kullanıcıları genellikle henüz anne olmamış küçük rahimli genç kadınlardan oluştuğu için, “Her beden ölçüsüne uyabilir” denmesi biraz kuşku yaratıyor. (Bir spiralin ebadı yaklaşık olarak bir madeni para büyüklüğünde.)
Benzer şekilde, eğer hormonsuz bir model arıyorsan sadece tek bir seçeneğin var. 39 yaşındaki Kaliforniya’da yaşayan Jülide, “Bir anlamda hiç seçeneğimiz yok” diyor. Kendisi sırf daha fazla seçenek bulunduğu için 1.000 Dolar harcayıp Vancouver’a gitmiş. Orada farklı bir tür olan bakır kaplı hormonsuz GyneFix’i tercih etmiş. Bunun büyüklüğü yaklaşık iki santim; yani daha önce bahsettiğimiz modellerin dörtte üçü kadar. Ayrıca doğum yapmamış kadınlara daha uygun olduğu da belirtiliyor. GyneFix’in kullanıldığı ülkelerde, daha az sayıda kadının spiralini çıkarttırdığı biliniyor. Ancak birçok Amerikalı doktor bu konuda kadınları uyarıyor.
GyneFix, üçüncü jenerasyon bir model ve yakında Amerika’da denemelerde bulunmayı planlıyor. Ancak konunun formalite yüzünden uzun bir süreci var. Ülkemizde ise bakır içeren spiralin yanı sıra, hormon içeren Mirena yaygın olarak kullanılıyor. Hangisinin sana uygun olacağını öğrenmek için jinekoloğuna danışmalısın.
Ebat Önemli
Didem Çakıl’ın hikâyesine geri dönelim. Muayeneye gittiğinde ağrısı vardı. Doktoru spekulum yardımıyla spiralini kontrol etti ve orada olmadığını gördü. İki ultrason ve bir röntgenin ardından laparoskopi operasyonu (karın boşluğunun kamera ile gözlemlenmesi) için acil bir randevu verdi. İmplant rahmini delip karnından yukarı doğru çıkmıştı. Oldukça tehlikeli olan bu durum enfeksiyona, organların hasar görmesine ve tabii ki hamileliğe neden olabilirdi.
Didem’in doktoru bu delinmenin spiral takılırken yapılan bir hatadan kaynaklandığını anlattı. Didem, “Nadir görülen komplikasyonların bile operasyon gerektirdiği bana söylenseydi spiral taktırmayabilirdim” diyor. (Şimdi iyileşti ve eskisi gibi doğum kontrol hapı kullanmaya devam ediyor.)
Yanlış giden neydi peki? Rhode Island’daki Contraceptive Consult Clinic at Women & Infants Hospital’dan Doktor Rebecca Allen, “Spiral kullanımının tüm kadınlara uygun olduğu yeni onaylandığından, birçok hekim onu her kadına doğru takmak konusunda pek rahat hissetmiyor” diyor. (Allen’ın önerisi, doktoruna bu işlemi ne kadar sıklıkla yaptığını sorman ve eğer ayda ikiden azsa başka bir doktora gitmen yönünde.)
Uygulanan prosedür aslında çok zor değil; ancak kesinlikle kusursuz olması gerekiyor. Ortalama bir rahmin hacmi yaklaşık küçük bir armut kadardır, dolayısıyla hiçbir hataya izin yoktur.
Didem’in başına böyle bir şey gelmeden önce zaten iki çocuğu vardı. Ancak hayatında hiç hamile kalmamış olan kadınların üreme organları daha küçüktür ve komplikasyon riski daha fazladır. Tufts Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin Kadın Hastalıkları ve Doğum Bölümü’nden Yardımcı Doçent Robert Wool, “Rahim boynu ve rahmin daha sıkı olması, işlemi zorlaştırır. Eğer doktor cihazı biraz sert iterse, yanlışlıkla rahim duvarını delebilir” diyor.
Geçen yıl 30 yaşındaki Ece Sevimli, Mirena kullanmayı seçmiş. Kendisi bu işlemin hızlı ve acısız olacağını düşünmüş olsa da olaylar böyle gelişmedi. Henüz çocuğu olmayan Ece, prosedür esnasında neredeyse bayılacak hâle gelmiş. “Yalan söylemeyeceğim, yaşadığım şey gerçekten korkunçtu. Eve gittim ve tüm akşamı koltukta kıvrılıp yatarak geçirdim. Hayatımda hiç böyle bir kramp yaşamamıştım” diyor. Ancak ağrısı zamanla azaldı ve Didem’in aksine hâlâ spiral kullanıyor.
Özenli Uygulama
Spiral, bizde uyandırdığı imajın aksine çok karmaşık bir konu hâline gelebiliyor. Ancak ondan uzak durmanın da anlamı yok. Smithing, “Spiral normalde çok iyi bir seçenektir. Hem fiyat olarak uygun, hem de oldukça kullanışlıdır. Bazı kadınlara büyük problemler çıkarmış olsa da genele baktığımızda riski çok az” diyor.
Uzmanların görüşüne göre, spiral kullanımı hamileliği önlemede en başarılı yöntem. (Öyle ki, doğum kontrol hapından bile daha etkili olduğunu söylüyorlar.)
Kısacası, sağlıklı bir şekilde spiral kullanmak için korkulara gerek yok, ancak akıllıca davranmak gerek. Öncelikle doktorunun konu hakkında tecrübeli olup olmadığına dikkat etmelisin. Bunun yanı sıra, hangi tür spiralin sana uygun olduğunu öğrenmeli ve paketini görmek konusunda utangaçlık yapmamalısın: İşlem öncesinde doktorundan sana bilgi vermesini iste ve kafana takılan bütün soruları sor.
Emin olduktan sonra, işlem öncesinde (doktorun önermese bile) cinsel yolla bulaşan hastalıklar için test yaptır. Çünkü bu işlem, eğer bir hastalığın varsa yayılmasına neden olabilir ve kısırlık riskine yol açar. Wool, “Eğer daha önce çocuk sahibi olmadıysan, cihaz takılmadan önce ultrasona girmeyi talep edebilir ve işlemin normalden daha ağrılı olup olmayacağını öğrenebilirsin” diyor. Ultrason sonucuna göre doktorun krampları ve acıyı azaltmak için hafif bir anestezi uygulayabilir. Wool ayrıca eski spiralinin çıkartıldığı gün yenisini taktırmamanı öneriyor. Çünkü fazla uyarılmış rahim boynu, spiralin yanlış yerleştirilmesine neden olabilir.
Spiral takıldıktan sonra iplerini her ay kontrol etmelisin. (“Spiralin İpleri” başlığına göz at.) Bunun yanında eğer tek eşli yaşamıyorsan, cinsel yolla bulaşan hastalıkları önlemek için prezervatif de kullanmalısın.
Tüm bunların dışında, bedenindeki her değişime dikkat et. Uygulamadan sonraki üç, dört hafta boyunca enfeksiyon belirtilerine karşı uyanık olmalısın: Enfeksiyon olması durumunda, ateş, ağrı ve kötü kokulu akıntı ortaya çıkabilir. İlk birkaç ay düzensiz kanamalar yaşayabilir veya hafif kramplar hissedebilirsin. Ancak Allen, şiddetli ağrı ve ağır kanamaların, bir sorun olduğunun göstergesi olduğunu belirtiyor. Eğer bir şeylerin yanlış gittiğini hissedersen sakın bunu göz ardı etme. Wool, “Tuhaf bir şeyle karşılaştığında hemen doktorunla görüşmelisin” diyor. Bedenin işler düzgün gitmediğinde genellikle bunu söyler, onu dinlemek sana bağlı.
RİA* GERÇEKLERİ
Bazıları oldukça kişisel sorular olabilir. İşte bizim yanıtlarımız.
Regl döneminde rahim duvarları dökülürken, spiral nasıl düşmüyor?
T şeklindeki spiralin kolları, rahmin içine uzanabilecek şekilde tasarlanmıştır. Böylece her şeyi sımsıkı tutabilir. Kadın Sağlığı Uzmanı Mache Seibel, “Spiral bu bölgeyi tamamen sarar” diyor. Dolayısıyla regl olduğunda rahim duvarları spiralin etrafında kasılır ve onun yerinde kalmasını sağlar. Çok az karşılaşılan bazı durumlarda, şiddetli kramplar spiralin yerinden oynamasına neden olabilir ve onu dışarı atabilir. O yüzden şiddetli ağrın olduğunda doktorunla görüşmelisin.
Erkek arkadaşım seks esnasında spirali hissedebilir mi?
Hayır. Eğer düzgün takılmışsa ve doğru yerde duruyorsa hiçbir şey hissedilmez. İpleri konusunda da endişe etme: New Yorklu Jinekolog Shari Brasner, “Vajinal salgı ile nemlendiğinde, seks sırasında spiralin iplerini hissetmek neredeyse imkânsız hâle gelir; partnerin parmaklarını kullansa bile” diyor. Ancak ilişki esnasında ağrın olursa, hemen doktorunla görüşmelisin.
Spiral plastikten yapılıyor, herhangi bir zararı olmasından endişe etmeli miyim?
Mirena ve ParaGard’ı üreten firmalar BPA gibi zararlı kimyasallar kullanmıyor. Seibel, plastiğin zaman içinde bozulmayacağını belirtiyor.
Mirena sadece çok az doz progesteron, ParaGard da bakır salınmasına neden oluyor.
Tamponun ipiyle spiralin iplerini karıştırırsam ne olur?
Bunun olma şansı pek yok. İnce plastikten yapılmış olan spiral rahim boynunun hemen altında yer alırken, tamponun ipleri vajinanın dışında kalır. Seibel, ikisinin birbirinden oldukça farklı yerlerde bulunduğunu belirtiyor.
Spirali bir binanın ikinci katında, tamponu ise bodrum katında gibi düşünebilirsin. Spiralini yanlışlıkla çıkaramazsın. Dolayısıyla tamponu güvenle kullanabilirsin.* RİA: Rahim içi araç.
SPİRALİN İPLERİ
Kendi başına yapacağın aylık kontrollerle, spiralinin doğru yerde durduğundan emin olabilirsin.Plastik spiralin ipleri balık oltası gibidir. Doktorun bunları, spirali taktıktan sonra keser. (İki, üç santim kadarı kalır ve rahim boynundan vajinana doğru uzanır.) Aşağıdaki yöntemi uygulayarak kendini her ay kontrol edebilirsin:
Önce ellerini sabunla yıka.
Tek parmağınla vajinana ulaş. Spiralin iplerini hissetmen biraz zaman alabilir.
Yapman gereken tek şey iplerin orada olup olmadığını kontrol etmek. Eğer onlar oradaysa, spiral de orada demektir. (Eğer değilse doktorunu ara.)
Derleyen: Tuğçe Tekmen
