Organların, libidondan çikolata isteğine kadar vücudunu denetleyen birçok doğal kimyasal salgılar. Hormonların pozitif güçlerinden yararlanmayı ve kötü taraflarını dizginlemeyi öğren.
BEYİN
Kortizol
Tehlikede olduğunda (ya da sadece bitkin durumdaysan) hipotalamus, kan dolaşımına stres hormonu kortizol salgılamaya başlar. Kalp atışların hızlanır, beynine daha fazla oksijen gider, yağ ve glikoz depolarından enerji serbest bırakılır. Bunların hepsi az miktarda olduğunda güzel şeylerdir ancak yapılan çalışmalar gösteriyor ki, sürekli maruz kalınan stres iç salgıların dengesini bozarak kortizol değerinin azalmasına ve kişinin bitkin düşmesine neden oluyor.
Dengele: Haftada sadece üç saatlik kardiyo veya ağırlık egzersizi çalışmak, kortizol değerini önemli oranda düşürür. Özellikle de seni terletecek kısa süreli egzersizler hâlinde yaparsan. The Hormone Diet kitabının yazarı Naturopati Uzmanı Hekim Natasha Turner, “40 dakikadan fazla egzersiz yaparsan, kortizol değerlerin yeniden yükselmeye başlar” diyor. Yoğun, intervale dayanan bir egzersiz programı uygula. Örneğin 30 dakikalık koşunun içerisine, 60 saniyelik sprintler (çok hızlı koşular) eklemeyi deneyebilirsin.
Melatonin
Güneş battığında, beynindeki epifiz bezi uyku hormonu olarak bilinen melatonin salgılamaya başlar. (Ve gece yarısından sonra bu hormon zirve yapar.) Ancak çalışabilmesi için tam bir karanlığa ihtiyacı vardır. Gerçek veya suni ışık, melatoninin salgılanmasını engeller. O zaman da vücudun, stresi etkisiz hâle getirebilen ve serbest radikallerin önünü kesen antioksidan etkili melatoninden faydalanamaz. Bunun yanında düşük melatonin seviyesi, diyabet, obezite ve kanserle de ilişkilendiriliyor.
Dengele: Eğer yatak odan zifiri karanlık değilse, melatonini en iyi şekilde kullanamıyorsun demektir. Işık yayan (cep telefonu, laptop, televizyon gibi) her türlü elektronik cihazı çevrenden uzaklaştır ve yatarken göz maskesi kullan. İçeriyi kapkaranlık hâle getiren perdelerden de satın alabilirsin. Ayrıca bedenini sıkan sütyen ve tayt gibi giysilerden de kurtulmanda fayda var. Yapılan çalışmalar, sıkı giysilerin melatonin üretimini yüzde 60 oranında engellediğini gösteriyor. Ayrıca yatmadan önce birkaç kiraz atıştırabilirsin. Kiraz ve vişne, melatonin bakımından zengindir.
Oksitosin
Sevgiline veya arkadaşına dokunduğunda, beynin bağlılık hormonu olarak bilinen oksitosin salgılamaya başlar. Miktar arttığında bu seks güdüsüne veya güven duygusuna dönüşebilir ve stresi azaltıp kan basıncını düşürür. Oksitosin aynı zamanda hafızayı da güçlendirir. Belki de bu nedenle “sarılıp barışmak”, oksitosin salgılatıp kavganın unutulmasını sağlıyor. Östrojen, bu hormonun etkisini daha da arttırır. Bu yüzden kadınlar seks yaptıktan sonra kendini partnerine daha yakın hisseder. Hatta yumurtlama zamanındayken dokunulmak, bizi normalden daha çok etkiler.
Dengele: Arkadaşınla, hatta evcil hayvanınla bile birbirinize sokulmanız oksitosini tetikleyebilir. Yapılan bir araştırma, gün içinde sadece partnerini hayal eden kadınlarda da benzer şekilde değerlerin arttığını kanıtlıyor. Ancak oksitosinin tavan yaptığı an, orgazm ve sonrasındaki süreç.
TİROİT
Tiroksin (T4) ve triiyodotironin (T3)
Tiroit bezi hormonları, bedenin iç termostatı gibi hareket eder. Onlar metabolizmayı ve enerji değerlerini belirleyen başlıca aktörlerdir. Ancak ne yazık ki kronik stres, yetersiz beslenme ve enflamasyon bu hormonları şaşırtabilir. Bu durumda gereğinden fazla üretilebilir ya da azalabilirler. Los Angeles’taki Advance Health Integrative Medicine’dan Doktor Rashel J. Tahzib, böyle bir durumun yorgunluk, kabızlık ya da sürekli üşüme gibi şikâyetlere neden olabileceğini belirtiyor.
Dengele: Tahzib, “Bazı plastik maddelerin içinde bulunan bizfenol A (BPA) da dâhil olmak üzere, çevresel toksinler tiroit fonksiyonlarını bozabilir” diyor. Dolayısıyla plastik maddeleri satın almadan önce iyice araştırmalısın. Unutma ki BPA gizli yerlerde saklanıyor olabilir. (Mesela tek kullanımlık kahve bardaklarına dikkat et, asla plastik bardaktan kahve yudumlama.) Genellikle ton balığı gibi büyük balıklarda bulunan civa gibi ağır metaller de tiroit dengesizliğine neden olabiliyor.
YUMURTALIKLAR
Östrojen ve progesteron
Yumurtalıklar, kadın cinsellik hormonlarından bir tanesini fazla üretmeye başladığında, diğerinin salgılanması otomatik olarak azalır. Bu durum, üreme sistemine bir anlamda ikilem yaşatır (ve maalesef regl öncesi sendromuna neden olur). Ancak hormonların dengeli şekilde çalıştığı zaman, kilo alımı, kronik stres ve BPA gibi zehirli kimyasallara maruz kalma gibi durumlarla daha kolay başa çıkarsın. Florida’daki Doğal Hormon Enstitüsü’nden Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı C. W. Randolph, “Kontrol edilemeyen östrojen değerleri libidonu da etkiler. Asabiyet, migren, depresyon, ağır regl öncesi sendromu ve daha farklı üreme bozukluklarına neden olabilir” diyor.
Dengele: Hormonal düzensizliklere karşı en etkili korunma yöntemi, organik ve işlenmemiş gıdalarla beslenmek ve sağlıklı bir kiloda kalmaktır. (Vücuttaki fazla yağlar, fazla östrojen salgılatır.) Randolph, “Lahana ve karnabahar gibi çiçekli sebzeler, turunçgiller ve tam tahıllar tüketmek, östrojen değerinin dengeli olması için gereklidir” diyor. Bu yüzden işlenmiş yiyeceklerle beslenmeye bir son vermeli ve karalahana, ıspanak, portakal ve esmer pirinç gibi besinlere yönelmelisin.
Testosteron
Evet, sende de mevcut. Yumurtalıkların ve böbrek üstü bezlerin, erkeklerin ürettiğinin yüzde 10’u kadar testosteron salgılar. Ancak erkek cinsellik hormonu her bedende benzer rol oynar: Cinsel arzuyu, kas gücünü, kemik yoğunluğunu ve metabolizma hızını arttırır. Ancak testosteronun az miktarda bulunması tembelliğe, depresyona ve libido kaybına neden olabiliyor. Diğer yandan, fazla olduğu takdirde de akne, yüzde tüylenme ve bunun gibi çeşitli sıkıntılara yol açabiliyor.
Dengele: Uzmanlar, kadınların testosteron hormonunu nasıl sağlıklı bir dengede tutacağını hâlâ araştırıyor. Bildikleri bir şey var ki, o da polikistik over sendromu gibi kadın hastalıklarının testosteron değerlerini ciddi anlamda değiştirebildiği. (Yüzde tüylenmeye neden olan da bu.) Eğer kendinde bu anlamda herhangi bir değişim hissedersen hemen jinekoloğunla görüş.
MİDE
Leptin ve girelin
Açlık hormonların, sana ne zaman yemek yemen ve ne zaman buzdolabından uzaklaşman gerektiğini söyler. Mide ve pankreasta üretilen girelin, miden boşaldığında beynini uyarır. Yağ hücreleri tarafından saklanan leptin ise, yeteri kadar yemek yediğinde iştahı bastıran hormonları tetikler. Ancak bu ikili, şeker tarafından şaşırtılabiliyor. Şeker, leptin üretimini engelleyerek, girelinin nedensiz açlık sinyalleri göndermesine neden oluyor.
Dengele: Diyetinden rafine şekeri çıkar. Amerikalılar ortalama olarak günde 22 tatlı kaşığı şeker tüketiyormuş. Ancak American Kalp Derneği’ne göre, kadınlar günde altı tatlı kaşığından fazla şekerden uzak durmalı.
Serotonin
Kısmen ruh hâli ve hafızadan sorumlu olan serotonin hormonu, genellikle bağırsaklarda üretilir. Kendini iyi hissetme hormonu veya nörotransmiteri (sinir ileticisi) olarak da tarif edilir ve birçok işi aynı anda yapabilmene yardımcı olur. Normal olmayan değerler, obsesif davranışlarla (herhangi bir fikre takılıp kalmak gibi) ve depresyonla ilişkilendiriliyor.
Dengele: Bedenin, bu hormonu üretmek için karbonhidrata ihtiyaç duyar. Bu yüzden düşük karbonhidratlı bir diyet, serotonin hormonunun azalmasına neden olabilir (ve kişi kötü bir ruh hâline girer). Serotonin üretmek için ayrıca triptofan adlı bir aminoasite gerek vardır. The Good Mood Diet kitabının yazarı Doktor Susan M. Kleiner, yoğurt ve muz gibi besinlerin bu maddeyi bolca içerdiğini söylüyor.
Derleyen: Tuğçe Tekmen
