Otomobil kullanırken aklından birçok düşünce geçer: “Geç mi kalıyorum?”, “Trafik ne kadar kötü?” gibi sorular zihninde dolaşabilir. Ancak 2.000 kiloluk bir metal yığınını seninkine benzer binlercesinin bulunduğu bir denizde sürerken ve aniden ortaya çıkan yayalarla uğraşırken sürekli bilinçli kalmak ne kadar mümkün olabilir ki?
Akron Üniversitesi’nden sürücü davranışlarını inceleyen Psikolog Dennis Doverspike, “Hava aracı kullanmadığı takdirde, birçok kişi için otomobil kullanmak, hayatında yaptığı en komplike işlerden biridir” diyor. Senin için de konsantre olmak zor mu? Özellikle de bir yandan radyo kanalını ayarlamaya çalışıp diğer yandan telefonla konuşup, gözüne far sürmeye çalışıyorsan cevabın “Tabii ki” olacaktır.
Belki sen bu saydıklarımdan hiçbirini yapmıyorsun ama emin ol oldukça fazla sayıda kişi kendini başka işlerle meşgul ediyor. Ayrıca maalesef dikkati dağınık şoförlerin sayısı gün geçtikçe o kadar artıyor ki, U.S. Department of Transportation geçen yıl konuyu ele almaya karar verdi. Araba kazaları sağlıklı genç kadınların en çok hayatını kaybettiği kaza tipidir ve geçtiğimiz son beş sene içerisinde bu rakam, yüzde 21 oranında artmış durumda. National Highway and Traffic Safety Administration’a göre tüm bu ölümcül kazaların yüzde 56’sının nedeni dikkat dağınıklığı. U.S. Transportation’ın başkanı Ray LaHood’a göre dikkat bozukluğu konusu artık yolda giden herkesin güvenliğini tehlikeye sokan bir durum oldu.
Peki neden bu kadar aklı başında ve sağlıklı kadın saatte 100 km ile giderken birden fazla şey ile uğraşıyor? Yazının devamında bunun sebeplerini ve onlardan biri olmamanın yollarını bulacaksın.
Gevezelik etmek için hayatından olma
Trafikte biri cep telefonuyla konuştuğu için yolu tıkayınca sinirleniyor olsak bile benzer şekilde biz de zaman zaman gevezelik yapmaktan kaçınmıyoruz. Nationwide Insurance tarafından yapılmış bir ankette kadınların büyük bir kısmı (yaklaşık yüzde 85’i) otomobil kullanırken telefonla konuştuğunu söylemiş. Yapılan başka bir araştırmada ise otomobil kullanırken aynı anda cep telefonu kullanan insanların beyinleri görüntülenmiş ve çıkan sonuçlarda, herhangi bir aktivite ile dikkat dağınıklığı yaşamayan kişilere göre beyinlerinin yüzde 50 oranda daha az kullanabildikleri tespit edilmiş.
Salt Lake City, Utah Üniversitesi’nden Psikoloji Profesörü Doktor David Strayer, “İnsanların hayatını bu şekilde riske atmasının nedeni, kendisini ortalama bir sürücüden daha üstün görüp aynı anda birkaç işi yapabileceğini düşünmesidir” diyor. Bir başka deyişle hepimiz bunu yapanın moron olduğunu düşünsek de sıra bize geldiğinde, kendimizi aynı şeyi yapabilen iyi bir şoför olarak görüyoruz. Uzmanlar, araç kullanan insanların kendi hatalarını algılayamamasına “ihmalkâr körlük” adını veriyor. Dolayısıyla otobanda istediğin kadar Danica Patrick olduğunu sansan da eğer bir yandan (realitede) annenle gevezelik yapıyorsan durumunu tam anlamıyla fark etmiyorsun demektir.
Kulaklık veya kablosuz bir cihaz kullanıyorsan kendini daha güvende hissediyor olabilirsin. Araç kullanırken cep telefonuyla konuşan insanların üçte ikisi bu yöntemin daha güvenli olduğu kanısında ama yapılan çalışmalarda ortaya çıkan sonuçlara göre aslında pek de değişen bir şey olmuyor; her iki şekilde de şoförün dikkat dağınıklığı yaşadığı bir gerçek. Ancak, konu hakkında neredeyse tüm riskler bilinmesine rağmen ABD’de sadece altı eyalet ve Washington D.C.’de otomobil kullanırken telefonla konuşmak yasaklanmış durumda. Diğer hiçbir eyalette böyle bir kanun henüz bulunmuyor.
Gözün yolda değil
İşitsel bakımdan dikkat dağınıklığından çok daha tehlikeli olan bir diğer alışkanlık ise otomobil kullanırken yazılı mesaj göndermeye çalışmaktır. Bu konuda suçlu olanlar sadece gençler de değil. 18–30 yaş aralığındakilerin yüzde 39’u, 31–44 yaş aralığındakilerin ise yüzde 15’i direksiyon başında yazışırken yakalanmış.
Yakın zamanda yapılan bir çalışmaya göre yolda giderken mesaj yollamaya çalışmak, kaza riskini 20 kat arttırıyor. Çalışmadan sorumlu Virginia Tech Transportation Institute yöneticisi Tom Dingus, “Her beş saniyede bir gözünü yoldan ayıran insanlar var. Bu, bir futbol sahasından, saatte 90 km hızla gözlerin kapalı geçmeye benzer” diyor.
Peki, tehlikenin farkında olsak bile neden hâlâ parmaklarımızı tuşlardan uzak tutamıyoruz? Olası bir cevap belki yanlış şeylere ilgi gösteriyor oluşumuzdur. Araştırmalar, insanların mesaj ya da telefon sesi duyduğunda (beynin ödüllendirme merkeziyle bağlantılı, ruh halini iyi anlamda yükselten) dopamin maddesinin bedenlerinde bir anda arttığını gösteriyor. Dolayısıyla kişinin direnç koyup telefonu açmayıp kimin o anda kendisiyle iletişime geçmek istediğiyle ilgilenmemesi (hem de o ses sayesinde ani bir haz almışken) gerçekten karşı konulması zor bir durum.
Bunun yanında toplumsal beklentilerin de yeri var. Güney Carolina, Clemson Üniversitesi’nden Psikoloji Profesörü Doktor Thomas Britt, “Birkaç yıl önce e-postaya bir gün sonra yanıt vermek normaldi. Bugün ise işine bağlı olmayan, dikkatsiz biri olarak görülebiliyorsun” diyor.
Sorunun başka bir kısmı da otomobil kullanmanın tamamen alışkanlığa dönüşmesi. İnsan sürekli yaptığı bir şeyi otomatik hale getiriyor, o zaman da aynı anda başka işlerle meşgul olabileceğine inanıyor. Herhangi bir kaza yaşamadığı takdirde kişi sürekli aynı eylemi tekrarlıyor. Britt, “Kaza yapmadığın için kendini sürekli ödüllendirmiş hissediyorsun. Ancak yapmamış olmayı dilemek için bir kez başına gelmesi yeterlidir” diyor.
Direksiyon başında yemek
Otomobil kullanırken riske girmemize neden olan tek şey teknoloji değil. Otomobildeyken yenilen en tehlikeli 10 yiyeceği derlemiş olan Hagerty Insurance CEO’su McKeel Hagerty, “Herkesin dikkati cep telefonu üzerine odaklanmış durumda ancak istatistikleri incelediğimiz zaman yemek yemenin direksiyon başında dikkat dağınıklığına neden olan etkenler içinde önemli bir yere sahip olduğunu görüyoruz” diyor.
Yapılan ankette her 10 kadından biri direksiyon başındayken atıştırmaya kalktığı anda ya frene bastığını ya da direksiyonu kırdığını belirtmiş. Başka bir çalışmaya göre ise sürücülerin atıştırdığı zaman nerdeyse iki kat fazla oranda kaza yaptığını gösteriyor. Geçtiğimiz yıl bir kadın, otoyolda otomobiliyle bariyerlere kafadan çarpıp hayatını kaybetmiş. Polisler arabasına baktığında ön koltukta bir tabak yemeği görünce kazanın nedeninin bu olabileceğinden şüphelenmiş.
Hagerty’nin arabada yenilip içilen en tehlikeli yiyecekler listesini merak ediyorsan ilk sırada kahve var. Sadece üzerine dökülebileceği için değil, aynı zamanda kendini (ve önündeki aracı) çok kötü şekilde yakabilirsin. Aniden dökülen kahve dikkatimizi dağıtır. Tabii, bunu kırmızı ışıkta geçip bir kamyona çarpmakla kıyaslayamayız ama şöyle de bir şey var ki, vücudumuz içgüdüsel olarak üzerimize dökülmüş sıcak kahveye öncelik tanıdığından, o an için kahveyi en büyük tehlike gibi algılar. Britt’e göre, beynimiz henüz tam olarak bu dürtüyü kontrol edebilecek kapasitede değil.
Yolculuk süsü
Trafiğin en yoğun olduğu saatte dikiz aynasından kendine bakarak rimel süren kadın sahnesinden daha klişe ne var? Ama biz tabii ki bundan daha zekiyiz, değil mi? Maalesef, hayır. Her beş kadından biri şoför koltuğunda otururken süslendiğini (yüzde 26’sı saçını yaparken polise yakalandığını) itiraf ediyor. Dahası, yüzde üçü sırf bu yüzden kaza geçirmiş.
Öte yandan yine görünüşle ilgili ancak aynı anda birden fazla iş yapmayı gerektirmeyen diğer tehlike ise yanlış ayakkabıyla otomobil kullanmaktır. Yapılan bir ankete göre kadınların yüzde 10’u bu konu yüzünden ya kaza yapmış ya da kıyısından dönmüş çünkü ayakkabıları ya pedaldan kaymış ya da pedalın altına sıkışmış. Kadınların üçte ikisi araç kullanırken topuklu giyiyor fakat uzmanların uyarısına göre, topuklular gaz pedalının altında kalabilir, ayrıca normalde de yol tutuşu açısından gayet yetersiz.
Öfkeli kadın
Telefonda konuşmuyor ya da rimel sürmüyor olabilirsin ama otomobil kullanmak beynin için zorlayıcı olabilir. Iowa Üniversitesi araştırmacıları, kötü hava koşullarında ve diğer sürücülerle etkileşim halindeyken kadınların erkeklere nazaran, dönüş yapmak gibi basit hareketler esnasında normalden daha fazla stres yaşadığını ve o nedenle yolda daha fazla öfkelendiğini belirtiyor. Hemen hemen kadınların dörtte birinin çabuk etkilendiğini söyleyebiliriz. Doverspike, sinirlendiğinde kadınların aynı erkekler kadar agresif bir tutum içine girdiğini söylüyor. Hepsi bu kadarla da kalmıyor: Yapılan bir araştırmada sürücülerin nerdeyse yarısı stres içindeyken konsantrasyonunu kaybettiğini ve yüzde 37’si stresin kendisini dengesizleştirdiğini ifade etmiş. Yukarıdaki tüm bilgileri bir araya getirdiğinde, ürkütücü olsa da ortamın araç kullanmak için pek güvenli olmadığını görebilirsin.
Derleyen: Tuğçe Tekmen
