Milyonlarca insanın karaciğerindeki hasardan haberi yok. Onu sağlıklı tutabilmek için bilmeniz gerekenler burada.
Karaciğerin en büyük süksesi kendini yenileyebiliyor olmasıdır. Ama bu bilgi, hastaneye düştükten sonra geçerliliğini kaybediyor. Karaciğer yiyip içtiklerinizi besin öğelerine ayıran, kanı temizleyen inanılmaz bir organ. Ve içki onu alt üst eden şeylerden sadece en bilineni. Diğer tehlike ise yağ. Araştırmalar Türkiye’de dört kişiden birinin karaciğerinde fazladan yağ hücresi biriktiğini gösteriyor. Bu durum karaciğer yağlanması olarak geçiyor. Eski araştırmalar karaciğer yağlanmasının aşırı alkolden kaynaklandığını söylüyordu ama Stanford Üniversitesi’nden Prof. Dr. W. Ray Kim, “Bunun artık tek sebep olmadığını biliyoruz” diyor. Çünkü bu hastalık aşırı içki tüketmeyen kişilerde de görülmeye başladı. Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması (ABOKY) olarak geçen bu durum, kronik karaciğer hastalıkları arasında giderek yaygınlaşıyor. Karaciğerde yağ hücrelerinin olması normal ancak bu oran yüzde 10’a dayandığında enflamasyon oluşmaya başlıyor. Bu kötüleşme sinsice ilerliyor, çünkü organın bir parçası sağlıklı olduğu sürece görevini yerine getiriyor. Bu nedenle ABOKY hastası birçok kişi yıllarca hiçbir semptom göstermeyebiliyor. Ve çoğu teşhis, farklı bir gerekçeyle yapılan kan veya görüntüleme testleri ile şans eseri konuyor. ABOKY vakaların yüzde 20’sinde durum ciddileşerek alkole bağlı steatohepatite (ABSH) dönüşebiliyor. Bu dönüşüm de yine sinsice oluyor. Çoğu ABSH hastası kendini iyi hisseder. Ancak karaciğerde ciddi bir hasar oluştuğunda kilo kaybı ve yorgunluk gibi birkaç belirti yaşar ve bu yıllar alır. Hastalık daha sonra siroza evrilebilir ki, bu da karaciğerdeki yaraların hayati bir hasar oluşturması anlamına gelir. Dr. Kim, “Yaralar sağlıklı karaciğer dokularının yerini almaya başladığında organın iflası da başlıyor demektir. Bir ABSH hastası bir kere siroz olduktan sonra geri dönüşü yoktur” diyor. Yani organ naklini konuşmaya başlarsınız. Dahası, ABSH karaciğer kanserinin (hastaların büyük bölümü hayatını kaybediyor) en büyük nedeni. Sirozun aksine ABOKY ve ABSH hastalıkları tersine döndürülebiliyor. Karaciğerinize şefkat gösterme vakti.
1- Metabolik Sendromun Farkında Olun
Yağlı bir karaciğer klasik bir 21’inci yüzyıl hastalığı oldu bile. Nedeniyse çok basit: kötü beslenme ve hareketsizlik. Yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri, sağlıklı kolesterol seviyesi ve bel bölgesinde aşırı yağ birikimi ile çıkan tablo, metabolik sendrom olarak isimlendiriliyor ve Ohio State Üniversitesi’nden Dr. Sean Kelly, bunun erkeklerin karaciğerini tehdit ettiğini söylüyor. Aslına bakarsanız, bunlardan sadece biri bile zayıf bir sağlığın sinyali; iki veya daha fazlası ise ABOKY geliştirme riskini yükseltiyor. Tabii kalp hastalıkları ve diyabet gibi başka birçok rahatsızlığa da yol açıyor. Metabolik sendrom vücudunuzun işleyişini tehlikeye atarken, karaciğerinizde yağ birikmeye başlar. Doktorunuz kan şekerinizi ve kolesterol düzeyinizi basit bir kan testiyle öğrenebilir.
2- Enzimlerinizi Takip Edin
Kan testi yaptıracağınız zaman kapsamlı metabolik testler de yapılmasını isteyin. Bu sayede karaciğer enzimlerinizin yüksek mi yoksa normal seviyede mi olduğunu öğrenebilirsiniz. İngiltere’de yapılan bir araştırmaya göre, erkeklerin yağları metabolize etme sistemleri, karaciğerlerini kadınlara kıyasla yağlanmaya daha yatkın hale getiriyor.
3- Karaciğerinizi Sulandırın
Aşırı kalori ve karbonhidrat tüketmek karaciğerde yağ birikmesine yol açıyor ama akıllıca planlanmış bir beslenme programı, karaciğerinizin yeni sağlıklı hücreler üretmesine yardım edebilir. Bol miktarda meyve, sebze, tam tahıllar tüketirken, doymuş yağ ve şeker içeren besinleri limitli tüketin. Dr. Kelly, “Küçük adımlarla başlayın. Sadece kızartılmış besinleri ve asitli içecekleri hayatınızdan çıkarmak bile büyük değişimler yaratacaktır” diyor. Sağlıklı tohumlardan da faydalanın. International Journal of Food Sciences and Nutrition’da yayımlanan güncel bir çalışmada, günde 28 g keten tohumu tüketen ABOKY hastalarının karaciğerlerinde 12 haftada iyileşme görüldü.
4- Egzersize Sadık Kalın
Son araştırmalar, düzenli egzersizlerin kilo kaybı yaşamadan karaciğer yağlanmasını azaltabildiğini buldu. Bu hem yüzme veya koşu gibi aerobik egzersizler için hem de kuvvet antrenmanları için geçerli. İngiltere’de yapılan bir araştırma, üç ay süresince haftanın üç günü bisiklet süren ve dayanıklılık antrenmanı yapan kişilerin karaciğer yağ oranlarını, hiç egzersiz yapmayanlara göre yüzde 16 azaltabildiğini buldu. Egzersiz programınız nasıl olursa olsun, yeter ki sadık kalın. International Journal of Obesity’de yer alan bir çalışma, egzersizi bıraktığınızda karaciğerinizin bir yıl içinde tekrar aynı seviyede yağlandığını gösteriyor.
5- Sağlıklı Kiloda Kalın
VKİ değerinizde bir puanlık yükseliş ABOKY riskinizi yüzde 13 yükseltiyor. Dr. Kelly, “Kilonuzda yüzde 10’luk azalma büyük bir değişim anlamına gelir. Eğer zayıflamak istiyorsanız bunu aşamalı
olarak yapın” diyor. Altı ay ila bir yıllık bir süre ideal. Zira haftada iki kilo verilen bir zayıflama programı yağlı karaciğere zarar verecektir. Zayıflatan veya kasları şişiren takviyelerden uzak durun, bazıları karaciğere ciddi zarar verir. Kimyasal maddelerden kaynaklı karaciğeri hasar gören kişilerin yüzde 20’si bunun takviyelerden kaynaklandığını söylüyor. Hepatology dergisinde yer alan çalışmaya göre, bu oran 10 yıl önce yüzde 7 dolayındaydı.
6- Alkol Tüketimini Sınırlayın
İçki içmek, alkolü işlemeye ve kanı temizlemeye çalışan karaciğerinize aşırı yük bindirir. Bu konuda kati bir kural yok ama uzmanlar erkeklere günde bir ila iki içkiyle yetinmelerini tavsiye ediyor. Eğer hâli hazırda ABOKY hastasıysanız, düzenli olmamakla birlikte ara sıra içmeniz sorun yaratmaz. Ancak Alman araştırmacılar, ABSH hastalarının alkolden tamamen uzak durmaları gerektiğini söylüyor.
7- Her Hapı Yutmayın
Bazı ilaç ve takviyeler (hatta karaciğere faydası olanlar bile) aslında karaciğere zarar verebiliyor. Örneğin, asetaminofen, diğer adıyla parasetamol etken maddesi çok aldığınız (24 saat içinde 4
bin mg’dan fazla ) takdirde karaciğerinizde hasar yaratabiliyor. Bu etken madde, bazı ilaçlarla sembolize olsa da birçok grip, soğuk algınlığı ve ağrı kesici ilaçta farklı oranlarda bulunabiliyor. Bu nedenle sadece çok ihtiyacınız olan ilaçları alın, kullanım dozlarına sadık kalın ve doktorunuz ile eczacınızı aldığınız tüm reçeteli veya reçetesiz ilaçlardan haberdar edin.
8- Hepatitten Korunun
Viral hepatit A, B ve C virüsleri karaciğerde hasar yaratabilir. Hepatit A yiyeceklerden ve kirlenmiş içme suyundan geçiyor. Amerika ve Avrupa ülkelerinde nadir görülen bu hastalıklar, dünyanın geri kalanında yaygın olarak görülüyor. Seyahat etmeden önce hepatit A aşısı olmayı değerlendirebilirsiniz. Öte yandan Hepatit B ve C kan ve diğer vücut sıvılarıyla bulaşıyor. Hepatit B ve C için engelleyici aşılar mevcut. Kondom kullanın ve diş fırçası, jilet ya da iğnenin ortak kullanımından kaçının. Bu arada HIV testi olduysanız Hepatit B ve C testi de olmuş sayılıyorsunuz.
