ACİL DURUMLAR İÇİN

Karın ağrısı ve kramplar diyorsan haklısın. Bir kişi karın ağrısıyla hastaneye geldiğinde, sorunun ne olduğunu anlamak biraz zor olabilir. Duke Üniversitesi Medical Center Acil Tıp Bölümü Başkanı ve American College of Emergency Physicians’ın sözcüsü Doktor Kathleen J. Clem, “Karın ağrısının pek çok nedeni olabilir” diyor.

Birçok ağrı mühim değildir. Mide ve bağırsak sistemi, düşündüğünden daha dayanıklıdır. Ancak ağrı şiddetliyse ve karnının sağ alt kısmından geliyorsa bağırsağına bağlı, kese şeklindeki apandisitinde sorun olabilir. (Ancak ağrıyı bazen sol tarafta da hissedebilirsin.) Diğer belirtisi ise mide bulantısı ve kusmaktır. Apandisitinde sorun çıkma olasılığı ömründe yüzde yedidir. Apandisitini hemen aldırmadığın takdirde, birkaç saat içerisinde parçalanıp bakterilerin saçılmasına ve iç organlarının zarar görmesine neden olur. Bunu düşününce acil odasındaki kalabalığın arasında biraz beklemek o kadar da sıkıcı gelmemiştir sanıyorum.

Eğer apandisitinde problem yoksa sorun böbrek taşından kaynaklanıyor olabilir. Ağrıyı tek ya da iki yanında hissedebilirsin. Genellikle keskin ve kramplı olan acı, kasık bölgene doğru ilerleyebilir. Verdiği sıkıntının yanı sıra böbrek taşının en büyük tehlikesi idrar yolunu tıkaması ve enfeksiyona neden olmasıdır. Hayatında böyle bir durumla karşılaşma riskin yüzde 10 civarındadır. Bir başka ihtimal ise safra kesesi taşıdır. Ağrısı aniden ortaya çıkar ve karın bölgenden sağ kaburga kemiklerine, oradan da safra kesene doğru ilerler. Safra kesesi taşı temelde sertleşmiş kolesteroldür. Böyle bir durum olduğunda büyük ihtimal operasyon gerekir.

Bu ağrı yüzünden kadınların acil servise gitmesine gerek yoktur. Ancak gerçekten dayanamayacak hale gelecek olursan Pennsylvania Moses Taylor Hastanesi’nden Doktor Richard O’Brien, hamilelik testi yaptırmanı öneriyor. “Neden?” diye soracak olursan acil servis doktorlarının genç kadınlar için en büyük korkusu (embriyonun rahim dışında, genelde fallop tüplerinin birinde geliştiği) ektopik hamileliktir. Medikal tedavi yapılmadığı sürece bulunduğu tüp, şişip patlayabilir ve yumurtalığa zarar verebilir. Doktor O’Brien, “Bunu hazırda beklemekte olan bir bomba gibi düşünebilirsin” diyor. New York City Presbyterian Hastanesi’nden Doktor Kristin E. Harkin, “Kendini halsiz hissediyor ve her saat başı ped değiştirecek kadar fazla kanama yaşıyorsan acil servise gitmende fayda var” diyor. American Society for Reproductive Medicine’a göre ektopik hamileliğe yüzde bir veya iki oranında rastlanılıyor.

Doktorlar hamilelik ihtimalini kontrol ettikten sonra elindeki verilere göre diğer seçenekleri araştırmaya başlar. İlk olarak (rahimde büyüyen kanserojen etkisi olmayan) fibroid ve (rahim ağzı ve yolunda bulunabilen ve kanserojen etkisi olmayan) poliplerin varlığına, daha sonra da üreme organlarına kadar ulaşmış bakterilerin neden olabileceği enfeksiyonlar araştırılır. Her biri kanamaya yol açabilir ve teşhis edilmesi gerekir. Bunların dışında alışılmışın dışında ağrılı regl geçiriyorsan sebebi, hormonlarındaki iniş çıkışlar olabilir; mesela doğum kontrol hapına yeni başladıysan belli bir adaptasyon süreci geçirmen mümkün.

Ancak unutmadan söylemekte yarar var; ağrının sebebi yumurtalıkların acayip bir hareket yapmasından da kaynaklanabilir. Olabilecek en kötü şey, yumurtalıklarından birinin hareket edip dönmesidir. Sebebi henüz anlaşılamamış olsa da tehlikeli olduğu biliniyor. Yumurtalığın dönmesi, kan akışını bloke eder ve fark edilmediği takdirde yumurtalığını kaybetmene neden olabilir. Ancak panik yapmadan önce şunu da söylemeliyim; böyle bir ihtimalin gerçekleşmesi gerçekten çok zordur. Benzer şekilde yine çok sık rastlanılmayan bir başka olasılık da (bazen kanayan) her ay döngün sırasında yumurtayı tutmak için büyüyen içi sıvı dolu kesedir (kisttir).

Doktorlar bazı kadınlarda bu kesenin neden daha fazla büyüyüp ağrı verdiğini ve vücut tarafından absorbe edilmediğini henüz bilmiyor. Yumurtalık kistlerine genç yaşlarda daha çok rastlanır. O yüzden kanser riski var mıdır diye endişelenmene gerek yok. 20 ile 45 yaşları arası yumurtalık kanseri olma riskin sadece yüzde 0,11’dir. Doktorun laparoskopi (hastanede kalmana bile gerek kalmadan) ile kisti almak isteyebilir. Ya da ara ara kontrol etmeyi tercih edebilir.

Göğsünde, karnının üst kısmında baskı, sıkışma veya ağrı hissediyorsan ya da çarpıntı şeklinde kalp atışının (birkaç dakikadan daha uzun süre) düzensiz olduğunu fark ettiysen her ihtimale karşı acil servise gidebilirsin. Ancak yaşadığın şeyin büyük ihtimal daha tehlikesiz bir anlamı var. Doktor Clem, “Göğüs ağrısı, göğüs duvarının hafif iltihaplanmasından kaynaklanabilir. Bunda korkulacak bir şey yoktur. Öksürme, burkulma, egzersiz, kasılma veya basit bir soğuk algınlığından bile olabilir” diyor. Konu kalp çarpıntısı ise (tabii eğer Johnny Depp odada değilse) nedeni büyük ihtimal biraz evvel içtiğin espressodur. Ya da stresin o kadar yoğundur ki, panik atak diye bilinen aşırı heyecan halini yaşıyorsundur. Doktor Clem, “Panik atağın semptomları gerçektir. Kişi, aynı kalp krizi geçiren birinin yaşadığı çarpıntı, terleme, titreme, halsizlik, mide bulantısı ve nefes darlığı gibi benzer belirtileri hisseder” diyor.

Kendini bir sinek kuşu yutmuş gibi hissediyor ve kalbin ilk defa bu kadar hızlı atıyorsa endişelenecek bir şey yok. Durumunun tabii ki mantıklı bir açıklaması var. Belki bütün kış televizyon seyrettikten sonra tekrar koşmaya başladığın içindir. Unutma ki, fiziğin ne kadar iyi olursa egzersiz sonrası kalp atışların o kadar çabuk normale döner.

Doktor Clem aşağıda bahsedeceğim belirtilerden herhangi birini yaşadığın takdirde acil servise gitmen gerektiğini belirtiyor: Ansızın ortaya çıkmış, bayıltacak gibi, kolların bacaklarını halsiz hale getirmiş bir hisse kapılmışsan, görüntün bulanıklaşmış, ağzında kelimeleri geveliyorsun, boynun ağrıyor, miden bulanıyor ve kusuyorsan bu, anevrizma, yani patlamaya meyilli damar genişlemesinin semptomudur.

Doktor O’Brien, “Doktorlar durumu anlamak için başta MRI çektirtir ve operasyon gerektiğini düşünürse anında ameliyata alır” diyor. Ancak bu konuda telaşlanmana gerek yok çünkü anevrizmaya nüfusun çok azında rastlanıyor. Aynı belirtiler kalp krizinin de göstergesi olabilir. Ancak benzer şekilde, bir genç kadın olarak bu konuda da endişelenmen yersiz.

Baş ağrının sebebi şimdiye kadar saydığım ürkütücü sebeplerden kaynaklanıyor olamaz. Kafanda toplanan ve sadece tek taraftan matkapla deliyormuş gibi his veren ağrının nedeni büyük ihtimal gerginliktir. Bazen kafa ve boynunun bütün çevresini kaplar. Rhode Island, Providence Women and Infants Hastanesi’nden Doktor Kristen Matteson, bir başka nedenin, dayanılmaz acılar yaratan migren olabileceğini belirtiyor. Migren beyindeki damarların şişmesinden kaynaklanır. Eğer basit bir ağrı kesici baş ağrını geçirmiyorsa doktorunla görüşüp ne yapman gerektiği konusunda fikir alabilirsin.

Derhal acile koş çünkü pulmoner emboli, yani akciğerlerinde pıhtılaşma olabilir. Nedeninin bu olduğunu gösteren bir başka belirti ise kalbinin çok hızlı atmaya başlamasıdır. (Dakikada 100’den de fazla gibi.) Pulmoner emboli kan akışını bloke edip akciğerlerinle birlikte diğer organlarına hasar verebildiğinden ölümcül olabilir. Acil servis doktorları ventilasyon perfüzyon taraması yaparak sorunu teşhis eder. Daha sonra çeşitli kan incelticiler ve kan pıhtılaşmasını geçiren ilaçlarla tedavi ederler. Tahmin edebileceğin gibi bahsettiğim gayet ciddi bir durum. Amerika’da yılda 600.000 kişide pulmoner emboliye rastlanılıyor. Ancak neyse ki, 60 yaşına kadar çok büyük bir riski yok. Daha çok orta derecede astım, panik atak veya alerjik bir reaksiyon gösteriyormuşsun gibi belirtileri olur.

Türkiye genelinde 20 farklı merkezden 18–96 yaş aralığında toplam 1.472 hasta ile gerçekleştirilen RAISE çalışmasını Sanofi-Aventis destekliyor. Bu çalışma, herhangi bir cerrahi operasyon nedeniyle hastanelerin genel cerrahi servislerinde yatan hastalarda toplardamar pıhtısı olarak adlandırılan venöz tromboembolizm (VTE) riskinin saptanması ve koruyucu tedavi uygulamalarına yönelik ulusal bir kılavuzun hazırlanmasına katkıda bulunmayı amaçlıyor. Çalışmanın koordinatörü İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Kurtoğlu, yüksek VTE riski taşıyan hastaların uygun VTE koruyucu tedavi kullanması yönünde eğitilmesi gerektiğini belirtiyor.

Kurdeşen dökmeye başladın, yüzün patates gibi şişiyor, yutkunmakta ve nefes almakta zorlanıyorsun. Anlaşılan o ki, sen ve bazı yiyecek veya böcekler pek de iyi anlaşamıyorsunuz.

Washington, Bellingham’dan Alerji ve Astım Uzmanı Doktor William H. Anderson, böyle bir durumda en kötü ihtimalin anafilaktik şok geçirip kan basıncın yüzünden kusmaya başlaman ya da bayılman hatta hayatını kaybetmen olduğunu söylüyor. Acil servise gittiğinde doktor, şişkinliğinin geçmesi, akciğerini ve nefes yollarını etkileyen kasların gevşemesi için sana epinefrin (adrenalin) enjekte eder. Acile varana kadar antihistamin alabilirsen daha şiddetli atakların önüne geçebilirsin.

Eğer döküntüden başka belirti yaşamıyorsan antihistamin yüzündeki şişkinliği indirir. Doktor Anderson, “Kurdeşen kendi başına alerjiyle bağlantılı olabilir. Bazen nedeni kullandığın kozmetik bir ürün veya losyondur” diyor. Belki de kullandığın bir ilaç etki etmiştir. Bazıları insanı güneşe karşı daha duyarlı hale getiriyor. Merak etme, her ikisi de dermatologun için basit konular.

Rush Medical Center Kadın Spor Sağlığı Yöneticisi ve Bulls ile White Sox takımlarının hekimi Doktor Kathy Weber, “Diz ekleminin en önemli sabitleştiricisi olan ön çapraz bağlarını yırtmış olabilirsin” diyor. Şort giydiğimizde erkeklerden daha iyi görünsek de maalesef anatomik farklılıklar yüzünden erkeklere oranla, zıplarken ve düşerken dört kat daha hassasız. Aynı şekilde bileğin farklı bir açıda durmaya başladığında (kanama, şişlik veya enfeksiyon ortaya çıkarsa) veya dizinden garip bir ses duyduğunda da acile gitmen gerekir. Doktor Weber, hastaneye giderken yaranın üzerine buz koymanı tavsiye ediyor. “Hem şişkinliği alır, hem de ağrı ve kanamayı azaltır” diyor. Acilde önce röntgen çekilir. Daha sonra doktor dizini sabitler ve ağrı kesici ilaçlar yazıp bir ortopediste yönlendirir.

Tipik bir acil servis ziyareti süresi birkaç film seyretmek, egzersiz yapmak veya yarım kiloluk bir hindi pişirmek kadardır.

Cedars-Sinai Medical Center Ziyaretçi İlişkileri Temsilcisi Dorothy Melvin, “Bunun çoğu da beklemekle geçer. Tabii bu sırada acın vardır ve beş dakika sana bir saat gibi gelir” diyor. İşte zamanın daha hızlı ve daha stressiz geçmesi için yapabileceklerin:

Yanında seni oyalayacak bir şey getir. Eğer bekleme odasındaki televizyon çizgi film kanalına ayarlanmışsa yanında okuyacak bir şeyler ve iPod getirdiğine sevineceksin. Midendekiler test sonuçlarını ve doktorun ihtiyacı olan prosedürü etkilediğinden atıştırmak veya bir şeyler içmek yasak olabilir.

Yanında birini getir. Bir arkadaş veya akraban sana eşlik edebilir. Doktor ve hemşirelerle senin yerine testlerle ilgili konuşabilir.

Yanında kullanmakta olduğun ilaç listeni getir. Reçetesiz satılan ilaçlar da dâhil olmak üzere varsa eğer kullandığın takviye ve alerji ilaçlarını gerekli iletişim numaralarıyla birlikte yanına al. Önlem olsun diye her zaman yanında bulundurduğun bir USB cihazına kaydedebilirsin.

İşlemi anla. Acil servise yılda bir kez giden kadınların yüzde 22’si için hastaneler, tıklım tıkış olur. Genelde tatil ve hafta sonlarında daha uzun süre beklendiğini unutma. Şikâyet etmek istersen görevli baş hemşireyle konuşabilirsin.

Kendini koru. Başına gelebilecek en kötü şeylerden biri hastaneyi mikroplar ve enfeksiyonlarla terk etmektir. Grip mevsiminde maske, peçete ve antibakteriyel kullanmalısın. Yanında yoksa hastaneden talep et.

Derleyen: Tuğçe Tekmen