İsmi çok sevimli olabilir ama kendisi öyle değil: Çikolata kistleri ağrılı adet, ağrılı cinsel ilişki ve kısırlığa yol açabiliyor.
Kadınların üreme sağlığını olumsuz etkileyen çikolata kistlerinin (endometriyozis) ciddiye alınmasında yarar var. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Hakan Yaralı, her altı kadından birinde görülen bu önemli hastalıkla ilgili sorularımızı yanıtladı.
Çikolata kisti nedir?
Rahim içini döşeyen endometriyal hücrelerin rahim dışında yerleşerek üremesine endometriyozis diyoruz. Kistlerin içindeki sıvının rengi çikolataya benzediği için halk arasında çikolata kisti denen bu hastalığın nedeni tam olarak bilinmiyor. Kadınlarda regl kanaması rahim iç tabakasını döşeyen hücrelerin dökülmesi ile oluyor. Bir kısmı da geriye doğru giderek tüplerden karın boşluğuna dökülüyor. Genelde bu hücreler vücudun bağışıklık mekanizması tarafından yok edilir. Ancak bazı kadınlarda bu mekanizma iyi çalışmadığında ya da genetik yatkınlık nedeniyle endometriyal hücreler karın zarı üzerine de yerleşebiliyor. Çikolata kisti en çok yumurtalıkları ve karın zarını tutar. Bunun dışında rahim ve makat arasına yerleşerek ağrılı tuvalete çıkmaya neden olabilir.
Hangi sıklıkta görülüyor?
Üreme çağındaki kadınların yüzde 15’inde, çocuk sahibi olmakta güçlük çekenlerin ise yüzde 30’unda çikolata kistine rastlanıyor. Genellikle 35 yaşın üzerindeki kadınlarda görülüyor.<p>
Çikolata kistinden ne zaman şüphelenmeliyiz?
Çikolata kisti olan hastalar genellikle ağrı, hamile kalamama ve kitle hissedilmesi şikâyetleriyle hekime başvuruyor. Bazen de hiçbir şikâyet olmadan, rutin jinekolojik kontrollerde çikolata kistleri fark edilebiliyor. En önemli şikayetler, kasık ve karın alt kısmında görülen ağrılar. Bu ağrılar hem regl döneminde, hem de regl döneminden bağımsız olarak ve cinsel ilişki sırasında da hissedilebiliyor.
Ne gibi problemlere yol açıyor? Kansere dönüşüyor mu?
Hastalık genelde ilerleyici bir karakter gösteriyor. Yaygınlığı ancak laparoskopi ile anlaşılabilir. Çikolata kistleri dört evrede sınıflandırılıyor. Evre 1’de karın içinde sadece milimetrik çikolata kistleri varken, Evre 4’de yayılmış olabiliyor. İleri evreler dediğimiz Evre 3 ve Evre 4’de kısırlık gelişebiliyor. Erken evrelerde de (1 ve 2) yumurta, sperm veya embriyo üzerinde olası olumsuz etkiler nedeniyle hamile kalmakta sıkıntı yaşanabiliyor. Diğer taraftan yumurtalık içindeki çikolata kistleri daima iyi huyludur. Pratik olarak bu kistlerin çeperinde kanser olma ihtimali binde dört, altı düzeyindedir, yani oldukça düşük.
Tedavisi nasıl yapılıyor ve tekrarlama riski var mı?
Ağrı şikâyeti ön plandaysa ve kişinin hayat kalitesini olumsuz etkiliyorsa, ameliyat düşünülebilir. Ayrıca ultrasonografi ile yüzde 90 duyarlılıkla doğru tanı konabiliyor. Ultrasonografi sırasında kanser endişesi yaratacak bir görünüm varsa da ameliyat düşünülebiliyor. Aksi takdirde her ameliyat, en iyi ellerde uygulansa dahi, sağlıklı yumurtalık dokusuna zarar verici olabileceği için önerilmiyor. Kapalı ameliyat (laparoskopi) ile alınmasının, açık ameliyata göre bazı avantajları var: Çoğu zaman ayakta yapılabiliyor, ameliyat sonrası ağrı daha az oluyor, kesi büyüklüğü 0,5-1 santim olduğu için kozmetik olarak daha iyi sonuç veriyor ve günlük hayata geri dönme süresi daha kısa. Kapalı ameliyat yöntemiyle çikolata kistlerinin alınmasından sonra bir yıl içinde hastaların yüzde 50’si kendiliğinden hamile kalabiliyor. Eğer kalamazsa, bu durum başarısızlık olarak kabul ediliyor ve hasta tüp bebeğe yönlendiriliyor. Çikolata kisti maalesef tekrarlayabilen bir hastalık. Vakaların yarısında, cerrahi işlemi takiben hastalık tekrarlayabiliyor.
Çikolata kisti olan hastalarda tüp bebek tedavisi öncesi kistlerin alınması gerekli mi?
Her türlü yumurtalık operasyonunda, her ne kadar dikkatli olunsa da sağlıklı yumurtalık dokusunda ve dolayısıyla yumurtalık rezervinde azalma riski olabiliyor. Bu nedenle hastanın çok belirgin bir ağrı şikâyeti yoksa ve teknik olarak yumurta toplamaya engel olabilecek çok büyük çikolata kistleri yoksa, operasyon yapmadan tüp bebek uygulaması öncelikli tercih. Uluslararası rehber kılavuzları da dört santimin altındaki çikolata kistlerine dokunulmamasını tavsiye ediyor.
