Spor salonuna gitmediğinde kendini kötü hissediyorsan, yalnız değilsin. Ancak bağımlılık ile egzersiz tutkunu olmak arasında ince bir çizgi var.
Egzersiz bağımlısı olduğunu nasıl anlarsın?
Egzersiz hayatının en önemli parçası ve odak noktan mı? Spor salonundan çıkmıyor ve giderek antrenmanın dozunu arttırıyor musun? Spor salonuna gitmediğinde kendini mutsuz, hırçın, huzursuz, suçlu hissediyor ve hayatı kendine zindan mı ediyorsun? Eğer bu sorulara “evet” diyorsan, egzersiz bağımlısı olabilirsin.
Ancak bu durumu fark etmen güç olabilir. Egzersiz yapmak senin rutinin hâline geldiyse ve yıllardır devam eden bir düzenin varsa, bu ince çizgiyi ayırt etmek kolay değildir. Bu durumda bedeninin sesini dinlemen gerek. Bedenin devam etmemen gerektiğinin sinyallerini verdiğinde, onu dikkate al. Toparlanma süreni de hesaba katarsan, hem bedenini bir sonraki antrenmana hazırlamış hem de sakatlık riskinden kaçınmış olursun.
Aşırı antrenman gerçeği
Hepimizin yaptığı antrenmanın türü, şiddeti ve süresi, özelliklerimize göre farklılık gösteriyor. Egzersiz yapmanın hem fiziksel hem de zihinsel sağlığımız açısından sayısız faydası olduğu aşikâr. Ancak profesyonel bir sporcu değilsen, egzersizi sağlıklı yaşamı benimsemek adına yapman gerekir. Aksi takdirde aşırı miktarda antrenman yaparak faydadan ziyade zarar görebilirsin.
Egzersiz bağımlılığı nedir?
Peki, egzersiz bağımlılığı tam olarak ne anlama geliyor? Sigara ve alkol kullanımına bağlı olan bağımlılık gibi bir şey mi? Aklına bu sorular gelmiş olabilir. Aynı sonuçlara yol açmasa da, aslında bağımlılığa giden yolların altındaki mekanizmaların benzer olduğu, yapılan çalışmalar tarafından gösterilmiş. Tanım olarak egzersiz bağımlılığını; klinik olarak olumsuz sonuçlar doğuran, aşırı egzersiz yapma durumu olarak açıklayabiliriz. Tıpkı video oyunları veya kumar oynamak gibi, davranışsal bir bağımlılık türü olduğunu söylemek mümkün.
Egzersiz bağımlılığının türleri
Primer ve sekonder olmak üzere iki tip egzersiz bağımlılığı vardır. Primer egzersiz bağımlılığında, egzersiz ruhsal acıyı dindirmek için yapılır ve bu daha çok erkeklerde görülür. Sekonder egzersiz bağımlılığında ise kişiler, kondisyon ve istenen vücut şeklini koruma veya elde etme aracı olarak egzersiz yapar. Bu ise kadınlarda daha çok rastlanan egzersiz bağımlılığı tipidir.
Her gün spor salonuna gidiyor, yediklerine dikkat ediyor ve böylece fit kalıyorsan; endişelenmene ve panik olmana gerek yok. Bu durum egzersiz bağımlısı olduğun anlamına gelmiyor. Kendini iyi hissediyor, vücudunu seviyor ve ona iyi bakmak için egzersiz yapıyorsan, burada sorun yok; aksine istenilen bir durum söz konusu. Ancak yazının en başında belirttiğim gibi hisler duymaya başlamışsan, burada bir durup düşünmen gerek.
Kişilik özelliklerinin egzersiz bağımlılığına yansıması
Egzersiz bağımlısı olan insanlar üzerinde yapılan araştırmalarda, bu kişilerin negatif duygularını kontrol etmek, bastırmak ve kaçmak için egzersize başvurdukları ortaya çıkmış. Bazılarımız depresyon, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), anksiyete, mükemmeliyetçilik ve egosantrik olmaya daha yatkın. Bu kişiler risk grupları olarak görülüyor. Örneğin OKB’si olan bireyleri ele alalım: Bu bireyler obsesif düşüncelerden kaynaklanan ve tekrar eden davranışlar sergiler. Egzersiz bağımlısı olduklarında ise genellikle vücutlarıyla ilgili takıntı derecesinde düşüncelere sahip olurlar. Tatmin olmadıklarından dolayı kendilerine zarar verinceye kadar egzersiz yapmaya devam edebilme potansiyelleri vardır. Katı bir rutine sahiptirler. Yani egzersize ayırdıkları saatler için kimseye randevu vermez, asla program yapmazlar; arkadaşlarıyla veya çevreleriyle sosyalleşmek yerine spor salonunu tercih ederler.
Dışardan bir gözle kendini incelemeni istiyorum. Eğer bu tür davranışlar sergiliyorsan; kendine bu kadar katı kurallar koymak yerine kendinle barışık olmaya çalışmalısın. Egzersiz yaptığında kendini daha iyi hissetmek yerine gergin ve sinirli hissetmemelisin.
Yeme bozuklukları egzersiz bağımlılığını tetikliyor
Fazla kilolu olmak en büyük korkularından mı? Spor salonuna gitmediğin günlerde, aldığın kalorileri harcayamamaktan mı korkuyorsun? Bu sorulara evet yanıtı veriyorsan, yemeyle ilgili sorunlar yaşıyor olabilirsin. Özellikle fazla yemek yedikten sonra soluğu spor salonunda alıyorsan, kusma refleksi geliştirdiysen, aldığın kalorilerden kurtulmak için delicesine egzersiz yapıyorsan, yeme bozukluğuna bağlı egzersiz bağımlılığın olabilir.
Hoşumuza giden her şey dopamin salınımını artırıyor
Nörotranmistterlerden (beyin hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan sinyal molekülleri) olan dopamin, beynin ödül sisteminde anahtar olarak kullanılır. Hoşumuza giden her şey dopamin salınımını arttırır. Böylece kendimizi daha mutlu hissederiz. Bu durum bize haz verir. Haz veren her şeyin de bağımlılık yaratma potansiyeli vardır. Bağımlılığa yatkın olan bireyler, bu duyguyu daha fazla yaşamak için giderek artan sıklık ve şiddette egzersiz yaparak bağımlılıklarını geliştirirler.
Hoşumuza giden her şey dopamin salınımını artırıyor
Nörotranmistterlerden (beyin hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan sinyal molekülleri) olan dopamin, beynin ödül sisteminde anahtar olarak kullanılır. Hoşumuza giden her şey dopamin salınımını arttırır. Böylece kendimizi daha mutlu hissederiz. Bu durum bize haz verir. Haz veren her şeyin de bağımlılık yaratma potansiyeli vardır. Bağımlılığa yatkın olan bireyler, bu duyguyu daha fazla yaşamak için giderek artan sıklık ve şiddette egzersiz yaparak bağımlılıklarını geliştirirler.
Genetik etkili mi?
Genetik özelliklerin, bağımlılık üzerindeki etkilerini destekleyen veriler de her geçen gün artıyor. Şu ana kadar egzersiz bağımlılığı üzerinde en etkili olduğu gösterilen gen ailesi, Fos. Yapılan bilimsel çalışmalarda, Fos ailesinin bir üyesinin ve varyantının, beyinde bağımlılığa sebebiyet veren maddelerin keyif uyandıran etkisini arttırdığı gösterilmiş.
Sosyal medya baskısı
Günümüzde sosyal medya hayatımızı o kadar fazla yönlendirir oldu ki, uyanır uyanmaz ilk olarak telefonumuza bakıyoruz. Herkesin neler yaptığını merak eder olduk. Bu durum egzersiz alanında da geçerli! Yeni açılan spor salonları neler? Kim hangi spor türlerini yapıyor? Artık bu soruların merakı ile sosyal medyaya bakar olduk. Evet, bu durum egzersiz yapma motivasyonu sağlasa da çoğu zaman kendimizi başkaları ile karşılaştırmamıza neden oluyor.Eğer egzersiz alışkanlığın yoksa ve normal kilo aralığında değilsen, spor salonuna adım atman için bu motivasyon yararlı olacaktır. Ancak sen zaten düzenli ve kontrollü egzersiz yapıyorsan, fazla sosyal medya baskısı seni egzersiz bağımlılığına sürükleyebilir.
Yazı: Miray Karayılan
