Sosyal yaşamdaki değişiklikler ve teknolojik gelişmeler gecenin de artık gündüz gibi yoğun bir şekilde yaşanmasına yol açıyor. Bu durum; uyku kalitesini bozuyor, enerjiyi azaltıyor, duygusal durumu ve sağlığı olumsuz etkiliyor.
Gün içinde düşünme, odaklanma ve problem çözme gibi becerileri verimli kullanabilmek için “uyku hijyeni”ne özen göstermek büyük önem taşıyor. Memorial Ankara Hastanesi Psikiyatri Bölümü’nden Doç. Dr. Levent Sütçigil, uyku bozuklukları ve daha iyi bir uyku için dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verdi.
Uyku kalitesindeki azalma hormon sistemini de bozuyor
Birçok kişi zaman zaman uyuyamadığından ya da gündüz uykulu hissettiğinden şikayet etmektedir. Bu durum sürekli hale gelir ve günlük yaşantıyı olumsuz etkilemeye başlarsa, bunun bir bozukluk olabileceği düşünülür. Uyku kalitesinde bozulma sağlığı olumsuz etkiler. Süreklilik kazanan durumlarda hormon sisteminde bozulmalar olur. Özellikle şeker dengesi olumsuz etkilenir, kişi kilo almaya ve tansiyon hastalığına yatkın hale gelir. Uyku bozukluklarını 3 ana grupta toplamak mümkündür. Bunlar; “insomnia” olarak adlandırılan uykuda azalma, “hipersomnia” olarak adlandırılan uykuda artma ve “huzursuz bacak sendromu”, “uyku apnesi” gibi uykunun yapısının bozulduğu durumlardır.
Bu belirtilere dikkat!
Uyku bozukluklarının geçici ya da tedavi edilmesi gereken bir durum olup olmadığını anlamak için belirtilere dikkat etmek gerekmektedir. Aşağıdakilerden bir veya birden fazlası uzun süredir devam ediyorsa uyku bozukluğu olduğu düşünülebilir.
• Gün içinde uykulu olma hali, halsizlik, sinirlilik ve huzursuzluk
• Otururken, televizyon izlerken ya da bir şeyler okurken kolayca uykunun gelmesi
• Araba kullanırken odaklanamama, uykulu hal ya da yorgunluk hissi
• Dikkati toplamada zorluk
• Sık sık “yorgun görünüyorsun” şeklinde sözler duymak
• Hareketlerde yavaşlık
• Duyguları kontrol etmede zorluk
• Gün boyunca şekerleme yapma isteği
• Uyanık kalmak için fazla miktarda kafeinli içecekler kullanmak
“Uyku hijyeni” uygulamalarıyla daha rahat uyumak mümkün
Uyku alışkanlıklarını olumlu yönde değiştirmek ve bunları mümkün olduğunca disiplinli şekilde uygulamak uzun vadede uyku kalitesini artıracaktır. Daha iyi bir uyku için “uyku hijyen”ine yönelik bazı tedbirler almak faydalı olacaktır.
1) Hafta sonları da dahil olmak üzere yatma ve kalkma saatini mümkün olduğunca aynı saatlerde olmasına dikkat et.
2) Uyku için kendine yeterli süre ayarlamaya çalış. İhtiyaç duyulan uyku süresi kişiler arası farklılıklar gösterse de, ertesi gün dinlenmiş uyanmak için ihtiyacın olan ortalama uyku süresi 7-8 saattir.
3) Yatak odanın karanlık, sessiz ve serin olmasını sağla. Uyuduğun odanın içinde bulunan elektronik eşyaları kapat, kalın perdeler kullanarak ışık ve sesin odaya girmesini engellemeye çalış. Sabah kalktığında perdeleri aç. Gün ışığı uyanıklığa daha çabuk geçmene yardımcı olacaktır.
4) Uyku öncesi ılık bir duş almak ya da kitap okumak gibi alışkanlıklar geliştir.
5) Uykudan bir-iki saat önce televizyon, bilgisayar, akıllı telefon gibi parlak ışığa sahip cihazları kullanmayı bırak. Bu tip ekranların yaydıkları ışık, beyinde melatonin adlı uyku getirici hormonun salgılanmasını engeller, uykunun gecikmesine neden olur.
6) Yatmaya yakın egzersiz yapmaktan kaçın. Gün içinde egzersiz yaparak uykunu düzenlenmesine yardımcı ol.
7) Kafeinin vücuttan atılımı kişisel farklılık gösterebileceğinden, kafeinli içecekleri mümkün olduğunca azalt, akşam yemeğinden sonra hiç alma.
8) Gün içinde bir kez yapılacak şekerleme, 20 dakikayı geçmediği sürece, gece uykusuna yardımcı olacaktır.
9) Yarım kalan işleri yatak odanda yapma. Bir süre sonra yatak odası yarım kalan işleri akla getireceğinden kaygı duyulan bir yer olarak hatırlanmaya başlanacaktır.
10) Uykun gelmediği zamanlarda yatakta uykuyu beklemek yerine kalkıp az bir ışıkta kitap oku, müzik dinle. Televizyon izlersen programın içeriğine göre planladığından daha fazla televizyon karşısında kalmak zorunda kalabilirsin. Sonuçta bu durum uykunun daha da açılmasına neden olur.
Uyku hijyeni uygulamalarının tümü aynı anda yapılmaya çalışılmamalıdır. Daha kolay yapılabilecek ve uyum sağlanabilecek bir ya da iki tanesinden başlanmalı ve birkaç hafta sonra diğerleri uygulamaya çalışılmalıdır. Hepsini birden uygulamaya kalkmak zor olacağından tamamının bırakılmasına neden olabilmektedir. Davranış değişikliğine rağmen uyku kalitesinde bir artış olmaz, gündüz de buna bağlı enerji kaybı, halsizlik, sinirlilik gibi sorunlar devam ederse doktora başvurulmalıdır. Çoğu durumda doktor kontrolünde ilaç tedavisine başlanması şikayetleri azaltarak bir miktar rahatlama sağlayacaktır. Bununla birlikte ideal bir uyku için uyku hijyeni denilen bu uygulamaların alışkanlık haline gelmesi gerekmektedir.
