Mantarlar gerçekten de sihirlidir. İnsanoğlunun mantarlarla ilişkisi çok eski zamanlara kadar uzanır. Mantarları her zaman besin ilaç olarak kullanmışızdır. Aslında, bütün Asya’da pek çok mantar tıbbi amaçlı olarak çok eski zamanlardan beri kullanılıyor. Çeşitli terapötik özellikleri olduğu bilinen en azından 270 mantar türü bulunur. Bitkisel Çin ilaçlarında mantarı kullanma uygulamasına Materia Medican’ın en eski kayıtlarında rastlanır.
Her ne kadar mantarlar hâlâ doğal ortamlarında üretilseler de, son 20 ile 30 yıldır pek çok değişik mantar türünü yetiştirme yetimiz, büyük ölçüde gelişmiş bulunuyor. Sonuç olarak, son 30 yıl boyunca tıbbi mantarlara ilişkin, özellikle de Japonya, Çin ve Kore’de yürütülen, çok sayıda bilimsel çalışma, geleneksel kullanımların doğru olduğunu göstermiş ve sağlığa yararlı yeni uygulamaları da ortaya koymuştur.
Tıbbi mantarların sağlığa yararları
Bir yandan son yıllarda belirli mantarların çeşitli immünolojik ve anti kanser özelliklerine epey ilgi gösterilirken, diğer yandan bu mantarlar sağlığa antioksidan, antihipertansif ve kolesterol düşürücü özellikler, karaciğer korumasının yanı sıra antiinflamatuvar, antidiyabetik, antiviral ve antimikrobiyal özellikleri de dahil olmak üzere potansiyel olarak önemli yarar sağlar.
Tıbbi mantarlar ve bağışıklık sistemi
Tıbbi Mantarlar bağışıklık sistemimize destek olarak vücudumuza temel bir katkıda bulunur. 1980’lerde Harvard Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tıbbi mantarların hücre duvarındaki polisakkarid bileşeninin, bağışıklık arttırıcı özelliklerini gözlemiş. Polisakkarid, bir glikoz (şeker) molekülüdür. Glikoz zincirleri olan bu özgül uzun zincirli molekül tipine, bir beta glukan adı verilir. Beta-glukan moleküllerinin makrofaj adı verilen önemli bağışıklık hücrelerinin yüzey reseptörleriyle bir anahtar-kilit ilişkisi vardır. Makrofajlar vücudumuzun zararlı bir protein olarak tanımladığı herhangi bir şeyi, bir virüs, bakteri ve diğerlerini, kelimenin tam anlamıyla yutar. Beta-glukan molekülü ile bu bağlantı kurma süreci makrofaj aktivitesini uyarır. Çünkü beta-glukan molekülleri makrofaj hücrelerinin yüzeyine kilitlenir ve bir yakıt işlevi görür.
Coriolus Versicolor (Turkey Tails: Hindi Kuyruğu)
Aynı zamanda Trametas versicolor olarak da bilinen Coriolus versicolor (çok renkli mantarlar), Çin ve Avrupa’da ağaçlık alanlarda kolayca bulunan bir mantardır ve ABD’de Pasifik Kıyısı’nın meşe ormanlarında en yaygın olarak bulunan polipordur. Kerestesi sert olan yıkılmış ağaçların ve dalların üzerinde kümeler ya da diziler halinde büyür, kontrast oluşturan şeritler içerir, değişmekle birlikte, beyaz, gri, kahverengi, siyah, mavi ya da hatta kırmızının tonlarını barındırır. İnce, kadifemsi, genellikle iki-yedi cm genişliğinde bir gövdesi vardır; dalgalı rozetler şeklinde yelpaze gibi çevreye yayılır. Görünümü halk arasında bu mantara Hindi Kuyruğu denmesine neden olmuştur.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: PSK’nin servikal kanser dahil olmak üzere bazı kanserlere karşı diğer terapötik ajanlarla kombinasyon halinde etkili olduğu gösterilmiştir. Aynı zamanda radyasyon tedavisinin etkisini arttırıyor gibi görünmektedir. PSP özefagus, mide ve akciğer kanserlerinin tedavisinde kullanılan tıbbi protokollerin yan etkilerini anlamlı olarak azaltmasının yanı sıra özefagus kanserlerinin remisyon oranına da anlamlı olarak uzatmıştır.
Kardiyovasküller Sağlık: Hayvan çalışmaları da kolesterolü azaltmıştır.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: PSK interferon üretimini arttırmanın yanı sıra süperoksit ve hidroksil serbest radikallerini ortamdan uzaklaştırır, antiviral etkinliği olduğu gösterilmiştir ve hatta HIV enfeksiyonunu muhtemelen inhibe ediyor olabilir.
Çeşitli Kullanımlar: Reküren genital herpes olgularında, semptomlarında düzelme ve artmış bağışıklık bildirilmiş; kontrolü olmayan çalışmalarda lupes ve romatioid artrit semptomlarında düzelme görüldüğü bildirilmiştir. Solunum yolları, üriner sistem ve sindirim sisteminin enfeksiyonları ya da inflamasyonunun yanı sıra Hepatit B ve diğer karaciğer sorunlarının tedavisinde yararlıdır.
Ganoderma Lucidium (Reishi):
Gonderma lucidiım (parlak ten), sert odunsu dokusu ve parlak, cilalı görünümüyle görsel olarak çarpıcı bir polipordur. Başlıca meşeler, erik ağaçları ve diğer kerestesi sert olan ağaçlarda büyür. 2-20 cm’lik yarı daire ya da börek şeklinde bir şapkası vardır; değişmekle birlikte beyaz, sarı, mavi, kırmızı, mor ya da siyah renkli olabilir. Ganoderma türleri bütün dünyada görülürse de, Çin ve Japon türleri terapotik değerleri bakımından en kapsamlı şekilde incelenmiştir. Doğada biraz ender rastlandığından, son yıllarda ticari olarak yetiştirilmekte böylece daha yaygın olarak bulunabilmektedir.
Kullanım yerleri:
Atletik Performans: Kanın oksijenlenmesini arttırır, yüksek rakamlı dağlara tırmanan dağcılarda yükseklik hastalığını azaltır ve önler.
Kardiyovasküler Sağlık: Kolesterol düzeylerini düşürür. Kan basıncı ve kolesterol düzeyleri yüksek hastalarla yürütülen kontrollü bir çalışmada kan ve plazma viskozitesini azaltmışttır.
Bağışıklığın Pekiştirimesi: Sarkoma karşı güçlü etki, makrofajları uyarır ve tümör nekroz faktörü (TNF-a) ve interlökinlerin düzeylerini arttırır.
Bağışıklığın Potansiyasyonu: In vitro ve in vivo hayvan çalışmalarında anti-HIV; iyonizon radyosyona karşı korur.
Solunum Yolları Sağlığı: Kronik bronşitli 3.000 hastanın yüzde 60-90’ında, özellikle de bronşiyal astımlı daha yaşlı hastalarda klinik düzelme. Bronşiyal epitelin (bronş sisteminin iç kaplaması) dejenerasyonunu sağlar.
Çeşitli Kullanımlar: Analijezik, antiinflamatuvar, karaciğer detoksifikasyonu ve koruyucu etkiler.
Agaricu Blazei (Himematsutake)
Agaricus blazei (güneş mantarları)’nın tıbbi mantarlar arasında olağan dışı bir konumu vardır. Öyle ki doğal ortamı Asya değildir. Aslında, Japonlar tarafından ticari olarak yetiştirilmek üzere Brezilya’dan ithal edilmiştir. Ilık iklimlerde daha iyi gelişen bir mantardır; doğrudan toprakta yetişir ve hafifçe armut biçimli sapı ve kubbeli “solungaçlı” şapkasıyla klasik bir mantar görünümüne sahiptir.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Hayvan çalışmalarında güçlü bir anti tümör etkinlik göstermiştir.
Antimikrobiyal Özellikler: Özellikle Salmonella’ya karşı anti bakteriyel etkili olduğu gösterilmiştir.
Kardiyovasküller Sağlık: Hayvan çalışmalarında kolesterol ve kan şekeri düzeylerini düzenler.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: İnterferon ve interlökin aktivitesini arttırdığı gösterilmiştir.
Cordyceps Sinensis (Caterpillar Mushroom: Tırtıl mantarları):
Aynı zamanda Tırtıl mantarları ya da fungusu olarak da bilinen Cordyceps sinensis (Çin Clubhead’i), Çin’in yüksek dağlık bölgelerinde ve Asya’da başka yerlerde bulunur. Halk arasında bilinen adı, tuhaf büyüme tarzından kaynaklanır. Besin kaynağı olarak kullandığı böcek larvalarının ve tırtıl kozalarının üzerinde bir parazit olarak büyür. Aynı zamanda domalan (trüf mantarı) üzerinde de büyürse de, ticari olarak tarımı yapılan Cordyceps bir pirinç besi yerinde yetiştirilir. Parmağa benzer gövdesi genellikle 4-11 cm uzunluğundadır.
Kullanım yerleri
Anti Yaşlanma: Enerji verip canlandıran bir tonik işlevi görür, yaşlılarda kullanımı güvenlidir.
Atletik Performans: Atletik performansı geliştirir. 1994’te Roma’daki Dünya Şampiyonası’nda Çinli atletler tarafından kullanılmış, atletler katıldıkları 16 yarışmanın 12’sini kazanmış ve beş dünya rekoru kırmıştır.
Kolesterolün Düzenlenmesi: LDL’yi düşürür ve HDL kolesterolü yükseltir; trigliseridleri düşürür.
Bağışıklığın pekiştirilmesi: Bağışıklığı düzenleyen ve uyaran özellikler vardır. Fagosit, makrofaj be NK hücre işlevlerini arttırır; kemik iliğini güçlendirir. Anti tümör etkinlik sergilenmiştir.
Cinselliğin Pekiştirilmesi: Düşük libidonun eski haline getirilmesine yardımcı olur.
Polyporus Umbellatuz (Zhu Ling)
Aynı zamanda gri fola umbellata olarak da bilinen polyporus umbellatus (şemsiyeye benzer polipor), tek bir saptan yoğun rozetler halinde gelişen beyazımsı gri bir mantardır. Çin, Avrupa ve Amerika’nın Kuzeydoğusunun orta bölgelerinde yaprak döken ormanlarda bulunur. Ölü ağaç köklerinde ya da huş ağacı, akçaağaç, kayın ve söğüt köklerinde büyür.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Akciğer ve diğer kanserlerin tedavisinde kullanılır. Hayvan çalışmalarında in vitro ve in vivo olarak belirgin anti tümör etkinlik sergilemiştir. Kemoterapinin yan etkilerinin azaltılmasına yardımcı olur.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Bağışıklık sisteminin performansını uyarır, arttırır ve IgM üretimini hızlandırır ve monoksitlerin gücünü pekiştirir.
Karaciğer Sağlığı: Kronik hepatit semptomlarının yatıştırılmasına yardımcı olabilir. Karaciğer sirozu olan 39 hastadan 17’sini iyileştirmiş ve diğer 19’unda anlamlı düzelme gerçekleştirmiş bitkisel bir formülün bileşeni olarak kullanılmıştır.
Çeşitli Kullanımlar: S.aureus ve E.coli’ye karşı in vitro antibiyotik etkinlik sergilemiştir. Saç uzamasının arttırılmasına yardımcı olabilir.
Antimikroiyal Etki: Lentinanın çeşitli bakterial, virüsler (influenza dahil) ve parazitlere karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir. Aynı zamanda lignin türevleri de Herpes simlex bir ve iki, polio, kızamık ve kabakulağa karşı da in vitro aktivite sergilemiştir.
Kardiyovasküler Sağlık: Serum kolesterol düzeylerini düşürdüğü gösterilmiştir. Kan basıncının düşürülmesine yardımcı olur.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Bağışıklığı potansiyalize eden özellikleri vardır. Peritoneal makrofajlar, NK hücreler, yardımcı T hücreleri, tümör nekroz faktörü ve interlökin I’in aktivitesini arttırır. LEM dev hücre oluşumunun sitopatik etkisini inhibe ettiğinden AIDS tedavisinde yararlı olabilir ve HIV enfeksiyonunun ilk aşamalarını kesintiye uğratabilir.
Karaciğer Sağlığı: Karaciğeri koruyucu etki göstermiştir; hem LEM hem de bir polisakkarid franksiyonu Hepatit B tedavisinde yararlı olmuştur.
Çeşitli Kullanımlar: Lentinan üç hastada ilaca dirençli tüberkülozu başarılı bir şekilde tersine çevirmiştir.
Hericium Erinaceus (Lion’s Mane: Aslan yelesi)
Hericium erinaceus (İğneli Kirpi), aşağıya doğru basamak basamak inen saçak buzu biçiminde sürgünlerden oluşan kar beyazı, küre şeklinde bir fungustur. Çarpıcı görünümü halk arasında çeşitli adlar verilmesine yol açmıştır. Aslan Yelesi, Maymun Kafası ve Kirpi Fungusu, meşe, ceviz, akağaç ve amerikan çınarı gibi geniş yapraklı ağaçlardan ölü ya da ölmekte olanların üzerinde büyüyerek 40 cm’ye varan boyutlara ulaşır. Çin ve Japonya’nın yanı sıra Avrupa ve Kuzey Amerika’nın bazı bölgelerinde bulunur. Bir gurme mantarı olarak kabul edilir, orman ahalisi arasında çok eskiden beri popülerdir. Tadının değişmekle birlikte ıstakoz ya da patlıcanı andırdığı söylenir.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Özefageal ve gastrik kanserlerde tedaviye yardımcıdır, kanser hastalarının yaşam süresini uzatabilir.
Sindirim Pekiştirilmesi: Uygun sindirimi destekler; gastrik ve düodenal ülserlere ve gastrite karşı etkilidir.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Gastrointestinal sistemi çevresel toksinlere, inflamasyona ve tümör oluşumuna karşı korur. Bir protokolün parçası olarak kullanılan bir ekstresi farelerde T ve B lenfositlerini arttırmıştır.
Çeşitli Kullanımlar: Genel olarak enerji ve zindeliği arttırır.
Grifola Frondosa
Grifola Frondosa (yaprak benzeri örgülü fungus), yaprak döken ağaçların (tipik olarak meşe, karaağaç ya da kayın) tabanlarında ya da köklerinde yanaşık düzende, üst üste binen yelpaze ya da yaprak şekilli şapkalı koloniler halinde büyüyen, kümeleri çoğu zaman kg gelen bir polipordur. Şapka ya da gövdeler 2-7 cm çapındadır ve renkleri gri ila kahverengi arasında değişir. Batı’da Grifola yaygın olarak Japonca adı olan maitake’nin (dans eden mantar) yanı sıra halk arasında Orman Tavuğu adıyla da bilinir. Avrupa, Çin, Kuzey Doğu Japonya ve ABD’nin (daha çok Kuzey Doğu) ılıman ormanlarında yetişir.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Löseminin yanı sıra akciger, mide ve karaciğer kanseri olan 63 hastada antikanser etkiler sergilemiştir; kemoterapinin zararlı etkilerine karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir. Hayvan çalışmalarında meme kanserinin zararlı etkilerine karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir. Meme, prostat ve kolorektal kanser hastalarında süren klinik çalışmalarında inceleme konusu olmaya devam etmektedir.
Kardiyovasküler Sağlık: Hayvan çalışmalarında yüksek kan basıncını düşürmüştür.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: NK hücre, T hücresi ve interlökin I aktivitesini uyarır; hem ABD’de hem de Japonya’da in vitro çalışmalarında güçlü bir anti-HIV aktivite sergilemiş, yardımcı T hücrelerinin yıkımını yüzde 97’ye varan oranlarda önlenmiştir.
Çeşitli Kullanımlar: Kan şekerlerini düşürür; karaciğeri korur; Hepatit B’de iyileşme sağlar.
Poria Cocos (Fuling)
Aynı zamanda Wolfiporia Cocos olarak da bilinen (hindistan ceviz şekilli fungus) kozalaklı ağaçların sert ve keresteli ağaçların köklerinin üzerindeki bir sklerıtyumdan (bazı mantarların neden olduğu sert kitle) kaynaklanarak toprağın alında büyüyen set bir yumrulu fungustur. Biraz beyaz tatlı patatese benzer ve Doğu Asya’da Avustrulya’nın bazı bölgelerine kadar uzanan bir coğrafyanın yerlileri tarafından ilaç olarak olduğu kadar besin olarak da yaygın biçimde kullanılır. Amerikan yerlileri (tuckahoe adıyla bilinirler) tarafından beyaz yerleşimcilerin Kızılderili ekmeği dedikleri bir çeşit ekmek yapımında kullanılmıştır.
Aktif Bileşenleri: Poria çeşitli polisakkaridler, reçineler, ergosterol ve diğer sterollerin yanı sıra kolin, fosfolin, fosfolipitler, yağ asitleri (laurik ve kaprilik asit dahil) ve bazı mineraller (potasyum, kalsiyum ve demir dahil) içerir.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Hayvan çalışmalarında tümör gelişmesini inhibe ettiği gösterilmiştir.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Polisakkaridlerinden biri olan pachyman ve bir triterpin ekstresi olan poriatinin hayvan çalışmalarında makrofaj aktivitesini arttırdığı gösterilmiştir. Hayvan çalışmaları poriatinin otoimmün durumlarda yardımcı olabilecegini akla getirmektedir.
Karaciğer Sağlığı: Poria’nın bir ekstresinin kronik viral hepatitli 30 hastayla yürütülen bir çalışmada 11 hastayı iyileştirdiği ve diğer 16’sında da anlamlı düzelme sağladığı bildirilmiştir. Sklerotyumu Çin’de halen sarılık tedavisinde kullanılmaktadır.
Tremalla Fuciformis (White Wood Ear: Beyaz koru kulağı):
Tremella fuciformis (titrek fungus), bütün dünyada ılıman iklimlerde yaprak döken ağaçların (meşe, akağaç, kavak, söğüt) üzerinde büyüyen yarı saydam beyaz bir jöle fungustur. Biçimsiz, jelatinimsi, genellikle 5-10 cm çapında ve çoğu zaman titrek kenarlı bir gövdesi vardır. Daha kuru havalarda görünmez olacak ölçüde dehidrate olur ama yağmur yağdığında şişerek yeniden eski haline döner. Her ne kadar oldukça lezzetsiz olsa da, Asya’da yaygın olarak yenir.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser Etki: Hayvan çalışmalarında ve in vitro çalışmalarda anti tümör özellikler sergilemiştir. Kemoterapi ya da radyasyon uygulanan kanser hastalarında kan hücrelerinin düzeylerini stabilize eder ve akyuvar aktivitesini uyarır. Hayvan çalışmalarında doğal katil hücre aktivitesini arttırmıştır.
Kardiyovasküler Sağlık: Hayvan çalışmalarında LDL kolesterolü düşürmüştür.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Makrofaj fagositozunun arttırır; bronşite karşı artmış direnç sağladığı gösterilmiştir.
Karaciğer Sağlığı: Klinik bir çalışmada polisakkaris ekstresinin kronik aktif hepatitli bir grup hastanın yüzde 56,3’ünde be kronik persistan hepatitli hastaların ise yüzde 76,9’unda başarılı olduğu gösterilmiştir.
Auricularia Auricular (Wood Ear: Koru kulağı)
Auricularia auricular, Güney Çin’in yaprak döken ağaçlı ve kozaklı ağaçlı sık ormanlarında canlı ağaçlar ya da yıkılmış kütükler üzerinde bulunan bir tür jöle fungustur. Gövdesi geniş bir çanak, bazen de insan kulağı biçiminde, kahve renklidir.
Kullanım yerleri:
Antioksidan Aktivite: Beyin ve karaciğer gibi organlarda SOD aktivesini arttırır ve beyin MAO aktivitesini inhibe eder.
Kardiyovasküler Sağlık: Kan trombositlerinin agregasyonunu inhibe ederek antikoagülan bir etki gösterir.
Kolesterol düzeyleri: Kolesterol, trigliseritler ve lipitlerin sağlıklı düzeylerde olmasını destekler.
Sindirim Pekiştirilmesi: Gastrik asit salgısı ve pepsin aktivitesine müdahale etmeksizin mide yüzeyini kaplayan hücrelerin sağlıklı olmasını destekler. İnsülin salgılayan pankreas adacık hücreleri üzerinde koruyucu bir etkisi vardır.
Bağışıklığın Pekiştirilmesi: Gastrik asit salgısı ve pepsin aktivitesine müdahale etmeksizin mide yüzeyini kaplayan hücrelerin sağlıklı olmasını destekler. İnsülin salgılayan pankreas adacık hücreleri üzerinde koruyucu bir etkisi vardır. İnsan lenfositleri tarafından DNA ve RNA sentezini uyarır.
Yara İyileşmesi: Yara kenarının iyileşmesini uyarır.
Alentinus Edodes (Shiitake):
Lenjtinus Edodes (esnek sofra mantarı), kayın, meşe, kestane ve kızılağaç gibi geniş yapraklı ağaçların yıkılmış kütükleri üzerinde büyüyen açık kehribar rengi “solungaçlı” bir mantardır. Bin yıllardır hem beslenmeye ilişkin hem de tıbbi özellikleriyle çok değer verildiği Çin ve Japonya gibi ülkelerde yabani olarak büyür. En azından bin yıldır yetiştirilmektedir ve muhtemelen tarımı yapılan ilk mantardır.
Kullanım yerleri:
Anti-kanser etki: Kemoterapötik ilaçlarla kombinasyon halinde lentinan insanlarda yürütülen çalışmalarda, anti tümör etki göstermesinin yanı sıra meme ve gastrik kanseri olan hastalarda sağkalımı arttırmıştır.
